VIỆN DƯỠNG LÃO
BS Trần Công Bảo
Cổ nhân có câu:
"sinh, bệnh, lão, tử". Bốn giai đoạn này không ai có thể tránh khỏi.
Chuẩn bị ứng phó với
bệnh tật và tuổi già của mình và của thân nhân mình là điều ai cũng có dịp nghĩ
tới, kể cả chính kẻ viết bài này là tôi cũng đang sắp sửa bước vào tuổi “thất
thập cổ lai hi”.
Anh bạn thân của tôi, Bs. TNT từ lâu có đề
nghị tôi viết một bài về "Viện Dưỡng Lão" để giúp bà con mình có thêm
một chút khái niệm về "Viện Dưỡng Lão" vì anh biết trong suốt 27 năm
qua tôi đã liên tục săn sóc cho các cụ già tại các viện dưỡng lão, và cũng đã
là "Giám Đốc Y Tế" (Medical Director) của nhiều "Viện Dưỡng
Lão" trong vùng. Nay tôi muốn chia sẻ cùng qúy bạn một số kinh nghiệm và
hiểu biết về "Viện Dưỡng Lão".
Trong Việt ngữ chúng ta thường dùng từ Viện Dưỡng Lão, nhưng trong Anh ngữ thì
có nhiều từ khác nhau như Nursing home, Convalescent home, Rehabilitation and
Nursing center, Skilled nursing facility (SNF), Rest home... Nói chung,
"Viện Dưỡng Lão" là một nơi cho những người bị yếu kém về thể xác
không thể tự săn sóc cho mình được trong cuộc sống hàng ngày. Thí dụ như không
thể nấu nướng, giặt giũ, đi chợ... nặng hơn nữa như không đủ sức để làm những
việc tối cần thiết cho cuộc sống như ăn uống, đi tiêu, đi tiểu... hoặc cần phải
có thuốc men đúng lúc mà không thể tự làm được.
Khi nói tới "Viện Dưỡng Lão" người ta thường chỉ nghĩ tới những người
già mà thôi. Thật ra có nhiều người "trẻ" nhưng vì tật bệnh không thể
tự lo cho mình được cần phải có sự giúp đỡ của SNF (skilled nursing facility).
Vậy thế nào là "Viện Dưỡng Lão"?
"Viện Dưỡng Lão" là nơi cung cấp những dịch vụ cần thiết cho cuộc
sống hàng ngày cho những người không đủ khả năng lo cho chính mình. Tùy theo
mức độ trầm trọng của bệnh tật mà có những "Viện Dưỡng Lão" khác
nhau:
1- Skilled Nursing
Facility (SKF):
là nơi cung cấp những dịch vụ cho những người
bị khuyết tật nặng như tai biến mạch máu não gây nên bán thân bất toại, hôn mê
lâu dài, hoàn toàn không còn khả năng ngay cả trong việc ăn, nuốt, tiêu,
tiểu... Thường thường tại Skilled Nursing Facility có hai phần: phục hồi
(rehabilitation) và săn sóc sức khỏe (nursing care). Có những người sau khi
được giải phẫu thay xương khớp háng (hip replacement), thay đầu gối (knee
replacement), hay mổ tim (bypass, thay valve tim)… cần thời gian tập dượt để
phục hồi (rehabilitation). Sau đó họ có thể về nhà sinh hoạt bình thường cùng
gia đình.
2- Intermediate care
facility (ICF):
cung cấp dịch vụ cho
những người bệnh như tật nguyền, già cả nhưng không cần săn sóc cao (intensive
care). Thường thường những người này không có thân nhân để lo cho mình nên phải
vào đây ở cho đến ngày cuối cùng (custody care).
3- Assisted living
facility (ALF):
Thường thường những người vào Assisted living
facility vẫn còn khả năng tự lo những nhu cầu căn bản như tắm rửa, thay quần
áo, đi tiêu, đi tiểu một mình được. Họ chỉ cần giúp đỡ trong việc bếp núc, theo
dõi thuốc men và chuyên chở đi thăm bác sĩ, nhà thờ, chùa chiền hay mua sắm lặt
vặt. Họ vẫn còn phần nào "độc lập".
4- "Viện Dưỡng Lão"
cho những người quá lú
lẫn (Alzheimer facility): có những bệnh nhân bị lú lẫn nặng, đến nỗi không nhận
ra người thân như vợ, chồng, con cháu nữa. Không biết tự đi vào buồng tắm,
phòng vệ sinh để làm những công việc tối thiểu. Họ không biết họ ở đâu, dễ đi lang
thang và lạc đường. Nếu ở nhà thì phải có người lo cho 24/24. Những "Viện
Dưỡng Lão" dành riêng cho những bệnh nhân này, thường là "locked
facilty", cửa ra vào được khóa lại để bệnh nhân không thể đi lạc ra ngoài.
Cách đây khá lâu đã có trường hợp một bệnh nhân đi ra khỏi viện, lạc đường, bị
xe lửa cán chết! Từ đó có locked facilty. Đôi khi cũng có những viện bệnh nhân
được gắn alarm vào cổ chân. Nếu bệnh nhân đi qua cửa thì alarm sẽ báo động và
nhân viên sẽ kịp thời mang về lại.
NHỮNG DỊCH VỤ ĐƯỢC
CUNG CẤP TẠI "VIỆN DƯỠNG LÃO":
Điều này tùy theo từng viện. Tuy nhiên những
dịch vụ sau đây là cần thiết:
1- Phòng ngủ.
2- Ăn uống
3- Theo dõi thuốc men
4- Những điều tối thiểu hàng ngày như tắm rửa, thay quần áo, vệ sinh cá nhân...
5- 24/24 lo cho những trường hợp bệnh khẩn cấp.
6- Sinh hoạt hàng ngày như giải trí, tôn giáo...
7- Vật lý trị liệu. Dịch vụ này rất quan trọng để giúp người bệnh có thể phục
hồi càng nhiều càng tốt. Trong vật lý trị liệu có nhiều dịch vụ khác nhau:
a. Tập dượt (physical therapy): như
tập đi, tập lên xuống cầu thang, tập tự vào giường ngủ hay ra khỏi giường một
cách an toàn, không vấp ngã...
b. Speech therapy: tập nói, tập
nuốt khi ăn uống... Có những bệnh nhân bị stroke, không thể nói hay ăn được,
cần được tập để phục hồi chức năng này.
c. Occupational therapy: Tập mang
giầy, bí tất (vớ)... Tập sử dụng bếp gaz, bếp điện cho an toàn để tránh bị tai
nạn.
AI TRẢ TIỀN CHO VDL?
Có nhiều nguồn tài trợ
khác nhau:
1- Medicare
2- Medicaid (ở California là Medi-Cal).
3- Bảo hiểm tư, có nhiều người mua sẵn bảo hiểm cho "Viện Dưỡng Lão".
4- Tiền để dành của người bệnh (personal funds).
MEDICARE là do qũy liên bang, chỉ trả tối đa 100 ngày
cho những bệnh nhân cần tập dượt để phục hồi khả năng tại một Skilled Nursing
Facility (SNF). Thường những bệnh nhân bị stroke, gãy xương... cần dịch vụ này.
Medicare KHÔNG TRẢ cho custody care.
MEDICAID là do qũy liên bang và tiểu bang. Qũy này trả
nhiều hay ít là tùy từng tiểu bang. Medicaid trả cho dịch vụ y tế và custody
care.
BẢO HIỂM TƯ: thì tùy theo từng trường hợp sẽ có những quyền
lợi khác nhau, nhưng thường rất hạn chế.
Hiện nay người ta ước lượng trên nước Mỹ có khoảng 1.4 triệu người sống trong
15,800 "Viện Dưỡng Lão". Các "Viện Dưỡng Lão" này đặt dưới
sự kiểm soát của bộ y tế, đặc biệt là do Centers for Medicare & Medicaid
Services (CMS) giám sát. Hàng năm các "Viện Dưỡng Lão" đều phải trải qua
một cuộc kiểm soát rất gắt gao (survey) của CMS. "Viện Dưỡng Lão" nào
không đúng tiêu chuẩn thì có thể bị đóng cửa! Mục đích thanh tra của CMS là để
bảo đảm cho các bệnh nhân tại "Viện Dưỡng Lão" được săn sóc an toàn,
đầy đủ với phẩm chất cao. Đồng thời tránh những trường hợp bị bỏ bê
(negligence) hay bạo hành (abuse) về thể xác lẫn tinh thần. Tại mỗi "Viện
Dưỡng Lão" đều có lưu trữ hồ sơ kiểm soát cho công chúng xem. Bất cứ ai
cũng có thể xem kết quả của các cuộc thanh sát này. Tất cả các "Viện Dưỡng
Lão" đều phải có các biện pháp để bảo đảm sự săn sóc cho bệnh nhân theo
đúng tiêu chuẩn. Nếu không sẽ bị phạt tiền, và có những trường hợp bị đóng cửa.
Trên đây tôi đã trình bày sơ qua về những điểm chính của "Viện Dưỡng
Lão". Tuy nhiên, như quý bạn đã từng nghe và biết, có nhiều khác biệt giữa
những "Viện Dưỡng Lão".
Theo tôi nhận xét thì
quan niệm chung của mọi người là “không muốn vào "Viện Dưỡng
Lão"". Chúng ta từng nghe những chuyện không tốt thì nhiều, mà những
chuyện tốt thì ít. "Tiếng lành đồn gần, tiếng dữ đồn xa", là câu ngạn
ngữ người mình vẫn nói từ xa xưa đến nay.
Tôi đã đọc không biết
bao nhiêu là bài viết về việc con cái "bất hiếu", bỏ bố mẹ, ông bà
vào "Viện Dưỡng Lão" rồi không đoái hoài tới. Tôi cũng thấy nhiều
trường hợp các cụ vào "Viện Dưỡng Lão" một thời gian rồi không muốn
về nhà với con cháu nữa! Trên đời này không có gì là tuyệt đối cả, trong cái
hay có cái dở, và trong cái dở lại có thể tìm ra cái hay. Vậy chúng ta rút tỉa
được kinh nghiệm gì trong vấn đề này? Tôi chỉ xin nêu lên những nhận xét chủ
quan của riêng tôi mà thôi. Có thể quý vị không đồng ý hết, nhưng nếu rút tỉa
được ít nhiều ý kiến xây dựng thì "cũng tốt thôi".
NHỮNG
"BỆNH" CÓ THỂ DO "VIỆN DƯỠNG LÃO" GÂY RA:
1- Lo lắng (anxiety):
Trong tháng 9/2011 những nhà nghiên cứu hỏi ý
kiến của 378 bệnh nhân trên 60 tuổi nằm "Viện Dưỡng Lão" tại thành
phố Rochester, New York. Kết qủa là có trên 27.3% trả lời là họ bị bệnh lo
lắng, từ vừa đến nặng. Nếu không được chữa trị sẽ đưa đến bệnh trầm cảm
(depression). Nên nhớ là 378 bệnh nhân này là người Mỹ chính cống, sinh ra và
lớn lên tại Mỹ. Chúng ta hãy tưởng tượng người Việt mình không biết rành tiếng
Anh, không hợp phong tục, tập quán thì sự khó khăn sẽ nhiều như thế nào! Còn
một vấn đề nữa là thức ăn, chúng ta quen "nước mắm, thịt kho"..., làm
sao mà có thể nuốt hamburger, sandwich… ngày này qua ngày khác! Các vấn đề này
càng làm bệnh lo lắng, trầm cảm nặng thêm!
2- Phản ứng của thuốc (adverse drug reactions):
Trong tháng 1/2012 ngưòi
ta theo dõi các bệnh nhân tại VDL, kết qủa là ít nhất 40% các bệnh nhân dùng
trên 9 loại thuốc khác nhau. Uống càng nhiều thuốc thì phản ứng càng nhiều. Có
ba loại phản ứng khác nhau:
a. Phản ứng phụ (side effects): thí dụ như uống aspirin làm bao tử khó
chịu, thuốc cao máu làm táo bón... Loại này thường xảy ra, không cần phải ngưng
thuốc.
b. Drug interference: (tạm dịch là thuốc đối tác với nhau): có nhiều
loại thuốc uống chung với nhau sẽ làm tăng hoặc giảm sức tác dụng. Thí dụ thuốc
loãng máu coumadin mà uống chung với thuốc tim như amiodarone sẽ làm dễ chảy
máu. Có những thức ăn hay nước uống dùng chung với thuốc cũng ảnh hưởng đến
thuốc. Thí dụ uống nước bưởi hay nho với một vài loại thuốc cũng sẽ tăng sức
tác dụng của thuốc, dễ gây ngộ độc.
c. Dị ứng với thuốc (allergic reaction): Loại này nguy hiểm hơn, thường
làm da nổi mề đay, đỏ, ngứa. Nếu nặng thì có thể chết được như phản ứng với
penicillin chẳng hạn. Nếu bị dị ứng thì phải ngưng thuốc ngay.
3- Ngã té (fall):
Người già rất dễ bị té
ngã gây nên nhiều biến chứng quan trọng như chảy máu trong đầu (intracranial
bleeding), gãy xương (như gãy cổ xương đùi, tay...). Khi già quá hoặc có những
bệnh ảnh hưởng đến sự di chuyển, không còn đi lại vững vàng, nhanh nhẹn như lúc
trẻ nên dễ vấp, té ngã.
4- Da bị lở loét (decubitus ulcers):
Những người bị liệt
giường, không đủ sức để tự mình xoay trở trên giường, rất dễ bị lở loét da gây
nên nhiều biến chứng tai hại.
5- Nhiễm trùng (infection): như sưng phổi, nhiễm trùng đường tiểu...
nhất là những người cần phải dùng máy móc như máy thở (respirator), ống thông
tiểu (Folley catheter)…
6- Thiếu dinh dưỡng, thiếu nước (malnutrition, dehydration): Ở các cụ
già thì trung tâm khát (thirst center) trong não không còn nhạy cảm nữa, nên
nhiều khi cơ thể cần nước mà không thấy khát không uống nên bị thiếu nước. Cái
cảm giác "ngon miệng (appetite) cũng giảm đi nên không muốn ăn nhiều gây
nên tình trạng thiếu dinh dưỡng.
VẬY CÓ NÊN VÀO VDL
KHÔNG?
Việc này thì tùy trường
hợp. Theo tôi:
1- Nếu còn có thể ở nhà được mà vẫn an toàn thì ở nhà tốt hơn. Nếu tài chánh
cho phép, thì dù mình không đủ khả năng lo cho mình, mình vẫn có thể mướn người
"bán thời gian" (part time) đến lo cho mình vài giờ mỗi ngày, giúp ăn
uống, tắm rửa, dọn dẹp trong nhà, thuốc men, chở đi bác sĩ...
2- Nếu không thể ở nhà được, mà tài chánh cho phép thì có thể ở những assisted
living facilities. Ở đây thường họ chỉ nhận tiền (personal funds) chứ không
nhận medicare & medicaid. Tại đây thì sự săn sóc sẽ tốt hơn.
3- Group homes (nhà tư): Có những người nhận săn sóc cho chừng 4-6 người mỗi
nhà. Họ cũng lo việc ăn uống, chỗ ở, thuốc men, chở đi bác sĩ...Thường thì rẻ
hơn tùy từng group.
4- Nếu "chẳng đặng đừng" phải vào "Viện Dưỡng Lão" thì phải
làm sao để có được sự săn sóc "tốt nhất"?
a. Làm sao để lựa chọn "Viện
Dưỡng Lão":
* Vào internet để xem ranking của "Viện Dưỡng Lão" (tương tự như các
tiệm ăn có xếp loại A, B, C...)
* Mỗi "Viện Dưỡng Lão" đều phải có cuốn sổ phúc trình về các cuộc
thanh tra (survey) do bộ y tế làm hàng năm. Trong đó bộ y tế sẽ nêu lên những
khuyết điểm mà họ đã tìm thấy. Cuốn sổ này được để ở khu công cộng (public
area) trong khuôn viên của "Viện Dưỡng Lão". Hỏi receptionist thì họ
sẽ chỉ cho.
* Hỏi ý kiến thân nhân những người có thân nhân đang nằm tại đó.
* Quan sát bên trong và ngoài của "Viện Dưỡng Lão": xem có sạch sẽ,
không mùi hôi, nước tiểu. Theo dõi cách đối xử, săn sóc của nhân viên với bệnh
nhân.
* Nếu có thể thì tìm một "Viện Dưỡng Lão" có nhiều người Việt đang ở
để có nhân viên nói tiếng Việt, có thức ăn Việt, có chương trình giải trí theo
kiểu Việt.
b. Nếu đã quyết định chọn
"Viện Dưỡng Lão" cho người thân rồi thì phải làm gì sau đó?
* Chuẩn bị tư tưởng không những cho bệnh nhân mà còn cho cả chính mình và mọi
người trong gia đình để có được sự chấp nhận (acceptance) càng nhiều càng tốt.
* Thăm viếng thường xuyên: Nếu nhà đông con cháu thì không nên đến thật đông
một lần rồi sau đó nhiều ngày không có ai đến. Nếu được, nhất là trong vài
tháng đầu, luân phiên nhau tới, mỗi ngày một lần một vài người. Làm lịch trình
ai đi thăm ngày nào, giờ nào...
* Nên làm một cuốn sổ "thông tin" (communication book) để cạnh
giường. Trong cuốn sổ này mỗi khi ai đến thăm thì viết ngày giờ, tên người đến
thăm, và nhận xét xem bệnh nhân có vấn đề gì cần lưu ý, giải quyết. Nếu không
có vấn đề gì thì cũng nên viết vào là không có hoặc cho nhận xét về vui, buồn,
than thở của bệnh nhân...
* Cuối tuần hay ngày lễ: nên có người vào hoặc mang bệnh nhân về nhà nửa buổi
để được sống với không khí gia đình dù ngắn ngủi, hay đưa ra khỏi "Viện
Dưỡng Lão" để làm đầu, tóc hoặc tới tiệm ăn cho khuây khỏa...
* Nên sắp xếp để bệnh nhân có sách báo, băng nhạc bằng tiếng Việt cho bệnh nhân
giải trí.
* Cho dù có những bệnh nhân bị hôn mê bất tỉnh lâu dài, nhưng khi đến thăm hãy
cứ thì thầm bên tai họ những lời yêu thương, những kỷ niệm cũ. Nắm tay, xoa đầu
để tỏ tình thương yêu. Tuy họ không có thể cảm thấy được 100% nhưng chắc chắn
họ vẫn còn một chút nhận thức, làm họ hạnh phúc hơn, mặc dù mình không nhận
thấy. Để bên đầu giường những băng nhạc, câu kinh mà khi còn khỏe họ đã thích
nghe.
* Một điều chót mà theo kinh nghiệm của tôi, rất có hiệu qủa: đối xử tốt nhưng
nghiêm túc với nhân viên của "Viện Dưỡng Lão":
- Đối xử tốt: lịch sự, nhẹ nhàng, không thiếu những lời cám ơn cho những nhân
viên phục vụ tốt. Thỉnh thoảng mua một vài món quà nhỏ cho họ (tôi xin nhấn
mạnh “nhỏ thôi”– đừng nên coi đây là hối lộ) như đồ ăn, thức uống... để bày tỏ
lòng biết ơn của mình. Mình tốt với họ thì họ sẽ quan tâm đến mình nhiều hơn.
Người mình vẫn nói: "Có qua có lại mới toại lòng nhau").
Tuy nhiên đối xử tốt không có nghĩa là mình chấp nhận những sai trái của họ.
Thí dụ mình đã báo cáo những thay đổi về sức khỏe của bệnh nhân cho họ mà không
ai quan tâm giải quyết thì mình phải lịch sự nêu ra liền. Nếu cần thì gặp ngay
những người có trách nhiệm như charge nurse, nursing director và ngay cả giám
đốc của "Viện Dưỡng Lão" để được giải quyết. Nên nhớ là phải lịch sự,
nhã nhặn nhưng cương quyết thì họ sẽ nể phục mình. Tôi đã thấy nhiều trường hợp
đạt yêu cầu một cách rất khả quan.
Trên đây là những kinh nghiệm của tôi xin chia sẻ với quý bạn. Dĩ nhiên là
không hoàn toàn đầy đủ tất cả những gì quý bạn mong muốn, nhưng hy vọng cũng
đáp ứng được phần nào những ưu tư, lo lắng cho người thân của quý bạn.
Bác sĩ Trần Công Bảo
(Source Internet)