ÑIEÅM SAÙCH               

                   MUOÁI CHO ÑÔØI

 PHAÀN NHAÄP

“Muoái Cho Ñôøi” hay Kitoâ giaùo vaø Giaùo hoäi Coâng giaùo tröôùc theàm ngaøn naêm môùi. Trao ñoåi vôùi nhaø baùo Peter Seewald, ñöôïc hai dòch giaû laø Ts.Traàn Hoaønh vaø Phaïm Hoàng Lam dòch töø nguyeân taùc tieáng Ñöùc: Salz der Erde: Christentum und katholische Kirche an der Jahrtausenwende; ein Gesprach mit Peter Seewald. Taùc giaû laø Joseph Ratzinger - Ñöông kim Giaùo hoaøng Bieån Ñöùc XVI, do Phong traøo Giaùo daân Vieät Nam Haûi ngoaïi aán haønh thaùng 1-2006 taïi California, Hoa Kyø vaø ñang taùi baûn laàn I.

“Muoái Cho Ñôøi” ñöôïc vieát döôùi daïng thöùc ñoái thoaïi, nghóa laø hoûi vaø traû lôøi, trong ñoù coù 311 caâu hoûi cuûa nhaø baùo Peter Seewald vaø 311 caâu traû lôøi cuûa Hoàng y Ratzinger, hieän nay laø ñöông kim Giaùo chuû Bieån Ñöùc XVI (Benedicto 16).

Cuoäc ñoái thoaïi ñöôïc moâ taû laø voâ cuøng gaây caán, ngoaïn muïc, naûy löûa, nhöng thaønh khaån; cay ñaéng nhöng cöïc kyø minh trieát; côûi môû khoâng che ñaäy taát caû söï thaät coù theå laøm nhöùc buoát loøng mình, loøng ngöôøi, nhöng vaãn can ñaûm laãm lieät tröôùc moïi söï thaät; thoáng traùch buoàn phieàn nhöng daït daøo tình nhaân aùi; ñöùng nhìn “vöïc thaúm toäi loãi,” “vöïc thaúm cuûa nhaân sinh,” hay “vöïc thaúm cuûa lòch söû” maø trí tueä vaãn röïc rôõ ngôøi saùng lung linh nhö nhöõng vì sao khuya giöõa baàu trôøi cuûa nhaân theá ñang lang thang maát loái, vì ñaõ choái töø ñaïo lyù trong cuoäc soáng.

Cuoäc ñoái thoaïi lyù thuù naøy xoay quanh caùc chuû ñeà caáp thieát cuûa thôøi ñaïi: luaân lyù, ñaïo ñöùc, sinh hoïc, ñaïo ñöùc xaõ hoäi, giaùo lyù vaø tín lyù, goàm 297 trang, vôùi Lôøi Môû ñaàu vaø ba Chöông saùch.

Chöông I ñeà caäp veà Con Ngöôøi, chöông II, Nhöõng Vaán Ñeà cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo, vaø chöông III, Tröôùc Theàm Thôøi Ñaïi Môùi.

Vaø cuoán saùch baét ñaàu baèng nhöõng caâu hoûi cuûa moät con chieân vôùi vò chuû chieân: “Coù Chuùa thaät khoâng?” “Vaø neáu coù thaät thì chuùng ta coù caàn Giaùo hoäi nöõa khoâng?” “Coù bao nhieâu con ñöôøng cöùu roãi?” Vaø vò chuû chieân laøm ngöôøi hoûi ngôõ ngaøng khi ngaøi traû lôøi: “Coù bao nhieâu ngöôøi thì coù baáy nhieâu con ñöôøng.” Muïc tieâu Chuùa vaø Giaùo hoäi laø ñaøo luyeän con ngöôøi trôû thaønh coâng chính, khieâm toán, khoân ngoan, bao dung vaø ñaïo ñöùc. Vò chuû chieân aân caàn daën doø: mình neân ñoä löôïng, caàn hieåu mình, hieåu ngöôøi vaø theá giôùi. Thaàn hoïc laø sinh hoaït tinh thaàn, nhöng ngaøi cuõng thuù nhaän raèng hoàng y cuõng yeáu ñuoái nhö moïi ngöôøi, coù leõ caû cuoäc ñôøi cuõng chöa thöïc thi ñaày ñuû möôøi Ñieàu Raên, vaø thuù nhaän raèng nhaát laø ñöùc baùi aùi: khoù quaù!

Caâu hoûi keá tieáp: Con taàu cuûa Giaùo hoäi coøn chaïy ñöôïc khoâng, noù coù ñaùng cho mình böôùc leân khoâng?

Vaãn chaïy vaø ñaùng cho mình böôùc leân, bôûi vì con taàu ñaùp öùng nhu caàu caên baûn cuûa con ngöôøi, duø cho Giaùo hoäi vaø Kitoâ giaùo suy thoaùi trong hôn boán chuïc naêm qua khi theá giôùi ñaõ chöùng kieán bao caûnh ñoå vôõ tinh thaàn, maát ñònh höôùng vaø tan hoang. Ñoái vôùi vò chuû chieân, thaønh thaät laø ñaïo ñöùc neàn taûng, do ñoù ngaøi ñaõ thaúng thaén nhìn laïi Giaùo hoäi: “Moät ñònh cheá vôùi bao nhieâu yeáu ñuoái vaø vaáp ngaõ cuûa con ngöôøi maø vaãn toàn taïi.” Ñaâu laø coát loõi cuûa ñöùc tin? Ñoù laø Ñöùc Kitoâ ñaõ nhaäp theå laøm ngöôøi - tin Chuùa Ba Ngoâi ñaõ döïng neân trôøi ñaát. Ñöùc Kitoâ ñaõ haï mình xuoáng ñeå naâng con ngöôøi leân vaø cuøng vôùi con ngöôøi laøm neân lòch söû. Nhö vaäy coãt loõi cuûa toân giaùo laø con ngöôøi phaûi vöôït qua chính mình ñeå noái keát vôùi Ñaáng chöa bieát - ñöùc tin goïi laø Chuùa, vaø khaû naêng coù theå vöôït ra chính mình ñeå vöôn tôùi caùi uyeân nguyeân.

Nhöng Chuùa ôû ñaâu? Tìm Chuùa nôi ñaâu? Chuùa aån maët nôi naøo? Chaúng coù tín hieäu naøo cho thaáy hoï ñang gaëp Ngaøi.

Vaø caâu hoûi ñöôïc giaûng giaûi: Vaán ñeà laø chuùng ta coù môû maùy ñeå baét tín hieäu ñoù hay khoâng? Trong cuoäc soáng vaø suy nghó cuûa chuùng ta coù quaù nhieàu laøn soùng nhieãu nhöông khieán ta khoù baét ñöôïc. Neáu ta tænh thöùc vaø neáu coù ai giuùp ta môû ñöôïc maät maõ thì chaéc chaén seõ nhaän ra tín hieäu... Chuùa Kitoâ noùi: “Ta laø ñöôøng.” Nhö vaäy roát cuoäc chæ coù moät ñöôøng maø thoâi vaø keû naøo leân ñöôøng tìm Chuùa, keû ñoù theá naøo cuõng böôùc vaøo con ñöôøng cuûa Chuùa... Vì con ñöôøng ñoäc ñaïo cuûa Chuùa quaù roäng neân noù bieán thaønh con ñöôøng rieâng cho moãi ngöôøi vaø trong moãi ngöôøi (trang 34-35). Vôùi nhöõng ngöôøi nghi ngôø vaø nhöõng keû sa vaøo meâ loä... vò chuû chieân giaûi thích: Taâm cuûa chuùng ta ñeàu bò giaèng co giöõa nhieàu ñoái cöïc. Do ñoù taâm cuûa moãi ngöôøi, trong ñoù coù toâi, luoân luoân ôû trong tình traïng caêng thaúng.

Tröôùc meâ loä cuûa ñôøi soáng, caâu hoûi vaãn tieáp tuïc ñaåy veà ngöôøi ñoái dieän: Ngaøi noùi ñeán nhu caàu cuûa moät cuoäc caùch maïng Kitoâ giaùo, moät vaên hoùa Kitoâ giaùo soáng ñoäng vaø phaûi laøm sao ñeå giôùi thieäu ñöôïc Kitoâ giaùo vôùi con ngöôøi?

Toâi nghó caàn phaûi coù moät thöù caùch maïng ñöùc tin veà nhieàu maët. Tröôùc heát laø phaûi coù gan choáng laïi quyeát ñoaùn chung hieän nay cuûa thieân haï,... vaø gaëp Chuùa trong cuoäc soáng thì môùi coù höôùng ñi khaùc ñöôïc. Noù seõ taïo ra caùch soáng vaø ñem laïi vaên hoùa Kitoâ giaùo.

Peter Seewald bi quan: Theá giôùi ngaøy nay nhö moät nhaø thöông ñieân, trong ñoù laïc thuù vaø höôûng thuï beân caïnh ngheøo ñoùi, thieân tai gia taêng. Coù nhieàu daáu hieäu vaên hoùa suy vi, maát maùt traàm troïng veà söï saùng suoát vaø khoân ngoan.

Khi toâi vui laø luùc toâi lo vì nghó mình thieáu lieân ñôùi vôùi keû ñang ñau khoå. Ngöôøi ta nghó raèng toâi khoâng ñöôïc pheùp vui trong moät theá giôùi ñaày ñau khoå, baát coâng nhö theá naøy. Ñaây cuõng laø quan nieäm ñaïo ñöùc. Theá giôùi caàn nhöõng ngöôøi khaùm phaù ra caùi thieän, vui vôùi caùi thieän, vaø nhôø ñoù coù ñaø vaø can ñaûm vöôn tôùi ñöôïc caùi thieän ñoù... Con ngöôøi laø moät sinh vaät coù luaân lyù ñaïo ñöùc, coù traùch nhieäm vôùi mình vaø toaøn theå nhaân loaïi, ñoàng thôøi cuõng coù theå tieáp nhaän nguoàn naêng löïc sieâu nhieân duy nhaát töø Ñaáng Taïo Hoaù ñeå tieáp tuïc böôùc ñi (tr. 39).

Tieáp theo nhöõng caùi nhìn toång quaùt veà caùc ñeà taøi chính ñaõ neâu leân trong phaàn nhaäp ñeà cuûa cuoán saùch, bieát bao caâu hoûi doàn daäp cuûa Peter Seewald ñaõ xoaùy vaøo ba chöông chính laøm neân noäi dung cuûa cuoán “Muoái Cho Ñôøi” cuûa taùc giaû Joseph Ratzinger: Con ngöôøi laø gì? Ñaâu laø nhöõng vaán ñeà cuûa Giaùo hoäi? Tröôùc theàm thôøi ñaïi môùi, nhöõng chuyeän gì seõ xaåy ra, xaåy ra nhö theá naøo, taïi ñaâu, vôùi ai vaø taïi sao, nhaát laø töông lai seõ ñi veà ñaâu?

CHÖÔNG I:  VEÀ CON NGÖÔØI

Phaûi chaêng hieåu mình, hieåu ngöôøi vaø hieåu theá giôùi laø moät ñoøi hoûi taát yeáu cuûa nhöõng con ngöôøi thôøi ñaïi - thôøi ñaïi Toaøn Caàu Hoùa, thôøi ñaïi Daân Chuû Hoaù Toaøn Caàu vaø thôøi ñaïi Traät Töï Môùi cuûa Theá Giôùi (Globanization, Global Democracy and the New Order of the World)? Taïi sao “Muoái Cho Ñôøi” laïi trôû thaønh thaùch ñoá cho vaên minh nhaân loaïi - nhaát laø vaên minh tinh thaàn (spiritual civilization) cuûa con ngöôøi, luoân luoân phaûi ñoái ñaáu vôùi nhöõng thöû thaùch khoác lieät vaø cam go ñeå soáng coøn vaø toàn taïi tieán hoùa? Chính nhöõng giaù trò tieán hoùa ñoù laøm thaønh giaù trò toaøn caàu (global value) cho thôøi ñaïi toaøn caàu hoùa. Vì theá “Muoái Cho Ñôøi” ñaõ ñeå CON NGÖÔØI leân treân chöông ñaàu cuûa cuoäc hoäi thoaïi giöõa moät ngöôøi caàm buùt vaø vò laõnh ñaïo toái cao cuûa Kitoâ giaùo hoaøn vuõ. ÔÛ ñaây, nôi nhöõng trang giaáy naøy coù truøng phuøng hoäi ngoä trong moät cuoäc gaëp gôõ khoâng hoø heïn giöõa ngöôøi hoûi, ngöôøi traû lôøi vaø ngöôøi ñoïc ñeå vieát leân caùi ‘book review’ (caùi nhìn toång quan = ñieåm saùch) naøy. Cuoäc hoäi thoaïi mang ñaëc tính cuûa moät cuoäc tra vaán nhöõng vaán ñeà noùng boûng cuûa thôøi ñaïi - ñoàng thôøi lôøi noùi nhieàu khi ñaõ trôû thaønh nhöõng ngoïn löûa baäp buøng chaùy trong tim con ngöôøi vaø roài lôøi noùi boãng trôû thaønh aùnh saùng cho hy voïng töông lai. Khi con ngöôøi, nhaát laø nhöõng con ngöôøi quyeàn uy toät ñænh vaãn coøn baên khoaên traên trôû vaø ñoaùi hoaøi aùi ngaïi cho con ngöôøi thì roài soá phaän cuûa con ngöôøi seõ ñöôïc thay ñoåi chuyeån hoùa.

Töø gaàn boán theá kyû qua, keå töø ngaøy aùnh saùng khoa hoïc böøng daäy ñeå taïo neân thôøi ñaïi AÙnh Saùng, con ngöôøi ñaõ chaïy theo ñeå toân suøng, tung hoâ tinh thaàn duy lyù (rationalism) vaø chaân lyù khoa hoïc vaø ñoàng thôøi choái boû aùnh saùng cuûa ñöùc tin toân giaùo. Töø ñoù khoa hoïc vaø toân giaùo laø hai con ñöôøng nghòch chieàu, thay vì song haønh böôùc beân nhau ñeå taïo neân söï thaêng baèng ñoàng tieán (mutual progressive equilibrium) cho ñôøi soáng con ngöôøi. Ñôøi soáng trí thöùc böôùc vaøo giai ñoaïn tha hoùa vaø vong thaân (alienation) maø khoâng maáy ai chuù taâm ñeán söï thaät ñoù. Maãu ngöôøi Kitoâ giaùo goàm coù: coâng chính, khieâm cung, nhaân aùi, khoân ngoan vaø ñaïo ñöùckhoâng coøn maáy ai.

Vì theá “Muoái Cho Ñôøi” baét ñaàu chöông I ñeå noùi veà CON NGÖÔØI vieát hoa, ñeå moâ taû söï ra ñôøi, khoân lôùn, tröôûng thaønh vaø thaønh töïu cuûa moät vì sao laï coøn rôi rôùt laïi treân tieán trình suy thoaùi cuûa aùnh saùng ñaïo lyù - ñoù laø hình aûnh cuûa taùc giaû “Muoái Cho Ñôøi” - con ngöôøi tröôùc heát böôùc vaøo ñôøi nhö moät keû doø ñöôøng saün saøng ghi nhaän taát caû nhöõng chæ daãn cuûa ñôøi.

Nhö vaäy “Ñôøi” ñaõ chæ cho taùc giaû nhöõng gì vaø ghi nhaän ñöôïc gì treân nhöõng böôùc doø daãm aáy? Theo taùc giaû, haøi nhi coù teân laø Joseph Ratzinger môû maét chaøo ñôøi vaøo ngaøy 16-4-1927 taïi Marktl beân bôø soâng Inn taïi vuøng Oberbyern, nöôùc Ñöùc - queâ höông cuûa Luther, Nietzche, Heidegger, Hegel, Kant, Marx, Tillich, Karl Rahner, Max Weber... vaø Hitler. Caäu beù Ratzinger ra ñôøi trong moät gia ñình ñaïm baïc, chaát phaùc. Cha laøm oâng coø vaø meï naáu aên cho khaùch saïn nhoû ñeå nuoâi ba ngöôøi con, trong ñoù coù Ratzinger Bayern. Ngay töø khi coøn ôû tieåu hoïc, caäu beù ñaõ vieát vaên vaø laøm thô vaø sau ñoù, treân thaønh phoá nhoû Traustein cuûa mieàn Nam, caäu beù ñaõ oâm aáp giaác mô lôùn leân laøm giaùo sö vaø linh muïc. Giaác mô naøy ñaõ cuoán huùt Ratzinger vaøo con ñöôøng huyeàn dieäu ñaày kyø bí cuûa thaàn hoïc Thieân Chuùa Giaùo vaø taùc giaû ñaõ taâm söï: khi hoïc thaàn hoïc, ñöông nhieân mình bò ñaåy vaøo toaøn boä cuoäc vaät loän trí thöùc vôùi lòch söû Taây phöông. Ngay töø ñaàu, moät maët ñöùc tin quyeän laãn vôùi gia saûn Do Thaùi, maët khaùc vôùi gia saûn Hy Laïp vaø Latinh... “Toâi thaáy tuyeät vôøi khi mình böôùc vaøo theá giôùi meânh moâng cuûa lòch söû ñöùc tin, nhöõng chaân trôøi suy tö, vaø ñöùc tin roäng môû trong toâi, vaø toâi baét ñaàu suy tö veà caâu hoûi uyeân nguyeân cuûa nhaân loaïi vaø caâu hoûi veà chính ñôøi mình” (Tr. 67).

Taùc giaû cho raèng thaàn hoïc baét ñaàu töø Lôøi Chuùa vaø chuùng ta tin vaøo Lôøi ñoù, coá gaéng laøm quen vaø thaáu hieåu Lôøi ñoù, roài cuøng suy nghó vôùi caùc baäc thaày tö töôûng. Duø sao taùc giaû vaãn laéng nghe tieáng noùi cuûa löông taâm mình ñeå ñaët ñieàu thieän vaø söï hieåu bieát treân thò hieáu vaø dö luaän - ñoù laø moät lyù töôûng vaø boån phaän. Ñaëc bieät treân phöông dieän chính trò, ngöôøi ta “khoâng muoán maát thieän caûm: ñeå traùnh raéc roái hay söï phieàn haø,” ngöôøi ta chaáp nhaän nhöõng giaû doái, caùi baát löông, baát chính, baát thieän. Ngöôøi ta saün saøng hy sinh chaân lyù ñeå mua laáy söï thoaûi maùi, thaønh coâng, danh voïng, ñeå ñöôïc dö luaän ñoàng loøng (tr. 70).

Tröôùc hoá thaúm cuûa bi kòch nhaân sinh, taùc giaû vaãn caûm nghieäm ñöôïc caùi ñeïp töôi saùng cuûa taïo vaät ñöôïc cöùu roãi. Chuùng ta coù theå “vui” khi chuùng ta nhaém maét tröôùc nhöõng noãi kinh hoaøng cuûa lòch söû, ñoù laø nieàm vui doái traù vaø troán chaïy. Nhö vaäy, ñoái vôùi taùc giaû, thaùi ñoä chaáp nhaän hoá thaúm lòch söû vaø hoá thaúm cuoäc ñôøi, nhöng vaãn tin raèng Taïo Hoùa vaãn soi saùng theá gian taêm toái vaø con ngöôøi vaãn coøn tính “baûn thieän” caàn ñöôïc soi saùng vaø khai môû. Cuoäc ñôøi quaù quan troïng vì trong ñoù ta phaûi ñoái dieän vôùi söï cheát, ñau khoå vaø ta khoâng ñöôïc chaïy troán vaø phaûi gaùnh laáy traùch nhieäm tröôùc thöïc teá ñoù. Laø moät nhaø thaàn hoïc tieán boä, cöông tröïc vaø khoan dung, taùc giaû nhaän thaáy Giaùo hoäi ñaõ ñöa ra nhieàu luaät leä caám ñoaùn cöùng ngaéc, thay vì phaûi taïo ra baàu khoâng khí töï do hôn, vaø ra coâng giuùp con ngöôøi trôû veà vôùi ôn cöùu ñoä. Caùc nhaø thaàn hoïc laø giaùm muïc vaø vaø coäng taùc vieân cuûa chaân lyù.

Taùc giaû nhìn laïi Giaùo hoäi vaø khoâng ñöôïc chaïy theo thôøi. Giaùo hoäi phaûi noùi leân caùi xaáu xa, nguy haïi cuûa thôøi ñaïi; phaûi nhaéc nhôû löông taâm cuûa nhöõng keû coù quyeàn vaø löông taâm cuûa nhöõng ngöôøi trí thöùc, nhaát laø ñaùnh thöùc daäy nhöõng keû thôø ô, heïp hoøi tröôùc nhöõng noãi thoáng khoå cuûa thôøi ñaïi. Laø giaùm muïc, taùc giaû cho raèng phaûi coù traùch nhieäm laøm chuyeän ñoù. Tình traïng suy ñoài quaù hieån nhieân. Ñöùc tin raõ rôøi, meät moûi, ôn goïi tu trì giaûm suùt, luaân lyù ñaïo ñöùc xuoáng doác ngay caû trong giôùi tu haønh. “Lôøi Chuùa trong Kinh-thaùnh vaø nhöõng lôøi cuûa caùc giaùo-phuï nhö vang leân trong ñaàu toâi, keát aùn naëng-neà nhöõng muïc-töû naøo laøm choù caâm ñeå traùnh bò phieàn-toaùi vaø vì theá ñeå cho noïc ñoäc lan-traøn. Im-laëng khoâng phaûi laø boån-phaän haøng ñaàu cuûa ngöôøi coâng-daân vaø rieâng toâi, toâi kinh-sôï caûnh moät giaùm-muïc chæ bieát an-phaän, chæ lo laøm sao ñeå traùnh phieàn-phöùc vaø laáp-lieám” nhöõng thöïc teá ñau loøng trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi.

Ñöôïc hoûi lyù do gì khieán taùc giaû toû ra gaén boù vôùi Giaùo chuû Ba Lan, töùc Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, taùc giaû cho raèng: ñoù laø moät con ngöôøi thaúng thaén, côûi môû vaø thaân tình, moät ngöôøi khoâng kieåu caùch, thuoäc veà Chuùa. Gaëp ngaøi ai cuõng caûm thaáy ngaøi ñaõ ñau khoå vaø kieân nhaãn vôùi bao thaûm kòch, heát Ñöùc tôùi Nga chieám ñoùng Ba Lan, roài tôùi Coäng saûn cöôõng chieám vaø ngöï trò ñaát nöôùc. Taùc giaû vaø vò Giaùo chuû Ba Lan - caû hai ñöôïc coi laø nhöõng ngöôøi raát trí thöùc vaø nhaïy caûm, treû trung vaø thích tranh bieän. Nhöõng nhaø caûi caùch khoân ngoan vaø laø nhöõng nhaân vaät saùng giaù cuûa Coâng ñoàng Vaticanoâ II. Taùc giaû, trong vò theá cuûa moät Boä tröôûng Tín Lyù - taùc giaû cho raèng ñöùc tin laø nguoàn söùc maïnh ñeå taïo neân söï ñoaøn keát cuûa Giaùo hoäi. Duø laø giaùo daân hay linh muïc, chuùng ta phaûi hieäp nhaát trong moät nieàm tin vaø coá gaéng truyeàn baù nieàm tin aáy cho thích hôïp moãi hoaøn caûnh. Taùc giaû cho ñoù laø CUOÄC CHIEÁN GIÖÕA LÖÔNG TAÂM VAØ QUYEÀN LÖÏC... vaø thôøi ñaïi ñang “caàn coù nhöõng ngöôøi coù aân suûng ñaëc bieät ñeå chaâm ngoøi cho cuoäc soáng” (Tr. 117).

Taùc giaû ñaët ra nhöõng tra vaán cho con ngöôøi khaép nôi: Taïi sao theá giôùi naøy laïi nhö vaäy, ñau khoå treân khaép theá giôùi naøy mang yù nghóa gì? Taïi sao söï döõ trong theá giôùi naøy laïi maïnh meõ ñeán theá, neáu Chuùa laø Ñaáng quyeàn naêng? Daàu sao taùc giaû cuûa “Muoái Cho Ñôøi” vaãn cho raèng chuùng ta ñang traûi qua nhöõng bieán chuyeån lôùn, ñang chöùng kieán nhöõng thay ñoåi lôùn cuûa thôøi ñaïi. Tuy nhieân taùc giaû muoán trung thaønh vôùi caùi bieát neàn taûng, ñoàng thôøi cuõng luoân luoân môû roäng cho nhöõng thay ñoåi caàn thieát. Quan nieäm cuûa taùc giaû laø ñöùc tin laø coäi nguoàn cuûa cuoäc soáng, laø quyeát ñònh neàn taûng nhaän bieát Chuùa vaø chaáp nhaän Chuùa nhö laø chìa khoùa ñeå caét nghóa moïi thöù khaùc. Hy voïng theo nghóa Kitoâ giaùo laø nhìn nhaän coù söï döõ, nhöng ñoàng thôøi cuõng vöõng tin vaøo töông lai. “Cuoäc soáng ñôøi ñôøi môùi laø töông lai cuûa toâi vaø ñoù môùi laø söùc maïnh ghi daáu lòch söû.”

Chöông II

NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CUÛA GIAÙO HOÄI COÂNG GIAÙO

Peter Seewald tieáp tuïc xoâ ñaåy cuoäc ñoái thoaïi ñeán chaân töôøng: Ngay töø 1984, ngaøi ñaõ noùi veà tieán trình suy thoaùi cuûa Giaùo hoäi... nghóa laø thieân theå ñaõ vôõ tung trong vuõ truï. Taâm cuûa noù ñaõ töø laâu chaúng thaáy ñaâu nöõa vaø noù teo daàn thaønh tinh caàu tí hon. Vaø taùc giaû cho raèng nhöõng vì sao vôõ raát hay. Söï vieäc trong thöïc teá cuõng gioáng nhö theá. Nhöng vaãn tin raèng seõ coù nhöõng ñôït soùng aâm thaàm noåi leân, raèng Giaùo hoäi coù theå taùi sinh töø nhöõng keû ngoaïi ñaïo vaø soáng laïi caùi kinh nghieäm caùc moân ñeä vaø chính Chuùa Gieâsu ñaõ soáng. Khi Chuùa noùi: “Ta khoâng tìm thaáy moät nieàm tin nhö theá ôû Israel,” coù nghóa laø Chuùa tin vaøo nhöõng ñôït ñöùc tin buøng daäy soáng ñoäng nôi theá giôùi nhöõng ngöôøi ngoaïi ñaïo, moät söï soáng ñoäng maø ta khoâng thaáy coù nôi nhöõng Kitoâ höõu hieän nay. Ngöôøi tin Chuùa hoâm nay thöôøng toû ra moûi meät trong ñöùc tin. Tuy nhieân taùc giaû hoaøn toaøn tin chaéc raèng Kitoâ giaùo vaãn toàn taïi vaø seõ hieän dieän döôùi nhöõng hình thöùc môùi. Noù cuõng seõ laø söùc soáng cuûa lòch söû vaø seõ coáng hieán cho nhaân loaïi nhöõng choã truù aån an toaøn ñeå soáng coøn (tr. 126).

Peter Seewald nhaän thaáy theá giôùi hoâm nay thay ñoåi ñang laøm nhieàu ngöôøi ngaát ngö vì toác ñoä cuûa noù, nhöng ñoàng thôøi laïi ñang taïo moät moâi tröôøng thuaän lôïi cho toân giaùo. Chöa bao giôø con ngöôøi ñua nhau ñi tìm nhöõng hình thaùi taâm linh sieâu ñaúng vaø hoãn taïp nhö hieän nay. Vaäy maø caùc ñaïo binh huøng haäu nhaát cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo xem ra khoâng lôïi duïng ñöôïc gì trong cuoäc chaïy ñua tìm yù nghóa cuoäc soáng naøy. Vaø taùc giaû ñaõ nhìn nhaän raèng: ñuùng laø moät thôøi ñaïi môùi cuûa toân giaùo ñaõ môû maøn. Con ngöôøi baèng nhieàu caùch ñi tìm toân giaùo. Nhöng hoï cho raèng ñaõ khoâng tìm thaáy noù trong nieàm tin Kitoâ giaùo... Coù leõ caùc Giaùo hoäi Kitoâ giaùo ñaïi chuùng phaàn naøo ñaõ bò ñeø ngheït bôûi söùc naëng cuûa quaù nhieàu ñònh cheá, bôûi quyeàn haønh cô cheá, bôûi söùc eùp lòch söû cuûa chính mình. Ta khoâng thaáy ñöôïc caùi sinh ñoäng, caùi giaûn dò cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo nöõa... Ngoïn löûa thöïc söï cuûa ñaïo ñaõ khoâng ngoi leân ñöôïc qua lôùp tro quaù daày ñaëc (tr. 127).

Peter Seewald toû ra cay ñaéng hôn: theo caùi nhìn phieán dieän cuûa dö luaän hieän thôøi thì Giaùo hoäi Coâng giaùo khoâng chæ laø thöù coøn soùt laïi cuûa quaù khöù vaø coù leõ noù coøn ñaùng cho vaøo soït raùc. Ñoái vôùi theá giôùi tröôùc ngöôõng cöûa ngaøn naêm thöù ba, khoâng coù khieâu khích naøo lôùn hôn söï toàn taïi moät Giaùo hoäi phaåm traät.

Taùc giaû cuõng xaùc nhaän raèng Giaùo hoäi naøy coøn laø löïc löôïng khieâu khích, vaãn laø gai nhoïn vaø laø söï phaûn khaùng... “Chuùng toâi choáng laïi söï sa laày trong caùi taàm thöôøng hoùa hay nhöõng höùa heïn giaû; chuùng toâi khoâng maëc nhieân ñeå con ngöôøi nguû meâ trong yù thöùc heä taïo ra... Chuùng toâi baûo veä giaù trò nguoàn coäi cuûa con ngöôøi.”

Peter Seewald nhaän ra caùc linh muïc khoâng bieát mình laø ai, giaùo daân chaúng hieåu mình neân tin gì, caùc nhaø thaàn hoïc tieáp caét xeùn nhöõng truyeàn thoáng caên baûn. Kho taøng phuïng vuï bò thaát thoaùt. Taùc giaû vaãn can ñaûm vaø thaúng thaén nhìn nhaän: “Chaéc chaén ñang coù söï maát maùt kinh khuûng veà yù nghóa cuûa Kitoâ giaùo... Roõ raøng caùi xaõ hoäi xöa nay thaám nhuaàn Kitoâ giaùo luùc naøy ñang vôõ ra töøng maûnh” (trang 130)... Töông quan xaõ hoäi vaø giaùo hoäi cuõng hình nhö ñang ñi laàn veà höôùng moät hình thaùi xaõ hoäi heát chaát Kitoâ giaùo. Ñaïo Kitoâ khoâng coøn taïo ñöôïc söï canh taân nôi tö duy chung cuûa xaõ hoäi. Ñoái vôùi taùc giaû, trung taâm ñôøi soáng hoâm nay thöïc söï naèm nôi nhöõng ñoåi môùi veà kinh teá vaø kyõ thuaät... Thieân Chuùa chaúng coù giaù trò gì trong neàn ñaïo lyù cuûa con ngöôøi..., vì vaäy vaán ñeà cuoäc soáng ñôøi ñôøi cuõng chaúng coù choã ñöùng.

Seewald nhaän ra vaên hoùa, lòch söû moãi daân toäc khaùc nhau moät trôøi moät vöïc... Ngaøy nay xem ra trong Giaùo hoäi söï khaùc bieät deã nhaän thaáy hôn laø nhöõng ñieåm töông ñoàng. Nhö vaäy coøn coù söï ñoàng thuaän trong Giaùo hoäi khoâng?

Taùc giaû giaûi thích: Toâi tin Giaùo hoäi Coâng giaùo coù phaàn ñoùng goùp quan troïng cho nhaân loaïi qua vieäc noái keát theá giôùi dò bieät vôùi nhau trong moät ñoàng thuaän caên baûn vaø qua ñoù xaây nhöõng nhòp caàu noái keát caùc daân toäc. Taùc giaû theâm raèng vaên hoùa kyõ thuaät, duø ñaõ len loûi vaøo khaép nôi, vaãn chöa ñuû ñeå mang laïi söï nhaát thoáng cho nhaân loaïi, moät söï nhaát thoáng ñeán taän taàng noäi taïi thaâm saâu nôi con ngöôøi... Yeáu toá quyeát ñònh ôû ñaây laø nhöõng xaùc tín toân giaùo vaø ñaïo ñöùc, laø caû moät loái ñaøo taïo löông taâm maø Giaùo hoäi caàn löu yù.

Moät caâu hoûi khaùc laïi ñaët ra: ñaïo Kitoâ coù vò trí naøo trong toaøn boä caùc toân giaùo? Ñoù laø caâu hoûi trôû thaønh noùng boûng. Taùc giaû cho bieát ñöùng tröôùc nhöõng baáp beânh khuûng hoaûng ñang ñe doïa con ngöôøi, khieán hoï caûm thaáy boãng döng bò cöôùp maát queâ höông tinh thaàn vaø nhöõng neàn moùng caên baûn cuûa ñôøi soáng.

Taùc giaû nhìn laïi caùc quoác gia maø aûnh höôûng cuûa Giaùo hoäi vaø Kitoâ giaùo maïnh nhaát AÂu chaâu nhö YÙ, Ñöùc, Phaùp, Taây Ban Nha, hay ñaëc bieät laø Ba Lan... Taïi Phaùp chæ coøn 1% tín höõu Coâng giaùo coøn tin vaøo giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi, trong luùc 83% ngöôøi coù ñaïo chuû tröông chæ caàn tuaân phuïc löông taâm. Vaø nöôùc Phaùp laø nöôùc bò theá tuïc hoùa maïnh nhaát ôû AÂu chaâu. Rieâng taïi Ñöùc, queâ höông cuûa taùc giaû, laïi laø nôi ngöôøi ta boû ñaïo nhieàu nhaát. Taùc giaû nhìn nhaän raèng ñaâu ñaâu cuõng thaáy ñöùc tin xuoáng doác. Giaùo hoäi khoâng coøn laø maùi nhaø aám cuùng cuûa hoï nöõa, hoï ñau khoå vaø buoàn vì Giaùo hoäi giôø ñaây khoâng coøn laø nôi truù aån bình an, nhöng laø saân khaáu cho nhöõng tranh chaáp lieân mieân, khieán hoï cuõng hoang mang. Vuøng baéc nöôùc Ñöùc töø laâu khoâng coøn treo thaùnh giaù nöõa.

Seewald tieáp tuïc tra vaán: ñaát nöôùc naøy laø ñaát nöôùc gì ñaây? Noù coù bò taø thaàn aùm aûnh chaêng? Phaûi chaêng chuùng ta ñaõ ñaùnh maát baûn ngaõ vì laâu nay chaïy theo hieäu naêng? Taùc giaû an uûi Seewald: chuùng ta khoâng neân traùch mình quaù ñaùng. Caû Phaùp, Taây Ban Nha, YÙ vaø caû Anh cuõng coù nhöõng phong traøo baøi Kitoâ giaùo. Nöôùc Ñöùc ngaøy nay trôû thaønh löïc löôïng kinh teá maïnh nhaát AÂu chaâu... töï phuï vaø ñeà cao hieäu naêng vaø vì theá laøm thui choät ñi nhöõng chieàu kích khaùc cuûa cuoäc soáng (trang 165).

Taùc giaû nhìn qua tình traïng taïi Phaùp ñeå thaáy nhöõng khoù khaên trong vieäc dung naïp leã nghi vaø ñaëc thuø vaên hoùa ñòa phöông. Coøn AÙ chaâu thì Kitoâ giaùo chöa ñaët chaân vaøo ñöôïc bao nhieâu. Vôùi Ba Lan, taùc giaû vaãn coøn nhöõng tin töôûng, bôûi vì ôû Ba Lan coù nhöõng bieåu hieän maø ôû Taây AÂu khoâng thaáy coøn nöõa, ñoù laø khuynh höôùng gaén boù giöõa Giaùo hoäi vaø nhöõng traøo löu chính trò. Ba Lan ñaõ traûi qua nhöõng thaêng traàm lôùn cuûa lòch söû vaø yeáu toá Coâng giaùo ñaõ hieän dieän nhö moät neùt ñaëc bieät cuûa daân Ba Lan. Giaù trò Coâng giaùo ñaõ hoøa hôïp moät caùch ñoäc ñaùo vôùi loøng yeâu nöôùc vaø tinh thaàn daân toäc Ba Lan. Taùc giaû nhìn qua Giaùo hoäi Hoa Kyø vaø ñöa ra nhaän xeùt: Ñoù laø moät Giaùo hoäi vôùi nhöõng ñaàu oùc trí thöùc lôùn, nhöõng taâm hoàn suøng ñaïo, vôùi nhieàu chuû chieân tuyeät vôøi. Vaø taùc giaû thuù nhaän khoâng hieåu nhieàu veà nöôùc Myõ, nhöng cuõng nhìn nhaän Hoa Kyø ñaõ coù moät yù höôùng muoán quay veà vôùi ñaïo ñöùc vaø khaùt voïng toân giaùo.

CAÙC NGUYEÂN NHAÂN SUY TAØN

Seewald nhìn thaúng vaøo hieän traïng bi thaûm cuûa Giaùo hoäi vaø ñöùc tin Kitoâ giaùo vaø tra vaán: Taïi sao khuûng hoaûng cuûa Giaùo hoäi laïi lôùn lao nhö theá vaø ñaâu laø nguyeân nhaân?

Taùc giaû giaûi thích raèng, keå töø thôøi AÙnh Saùng ñaõ hình thaønh moät phong traøo lôùn coi Giaùo hoäi ñaõ loãi thôøi. Duø theá kyû 19 ñaõ coù nhöõng phong traøo quay laïi vôùi Giaùo hoäi, nhöng nhìn chung, phong traøo choáng Giaùo hoäi vaãn tieáp tuïc ñi leân. Nhöõng chöùng minh khoa hoïc ñaõ trôû thaønh chuaån möùc quaù cao..., tín ñieàu laø thöù maâu thuaãn vôùi lyù trí con ngöôøi.

Nhöõng quan ñieåm cöïc ñoan cuûa thôøi AÙnh Saùng cuõng khoâng traùnh khoûi moät chieàu, vì toân giaùo bò haïn cheá vaøo caùi thuaàn tuùy chuû quan seõ maát heát söùc saùng taïo. Trong luùc caùi lyù trí thöïc nghieäm khoâng theå traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi cô baûn nhö toâi töø ñaâu tôùi, toâi laø ai, toâi soáng theá naøo cho ra soáng, toâi sinh ra ñeå laøm gì? Vaøo cuoái thôøi AÙnh Saùng tröôùc cuoäc Caùch maïng Phaùp, ngöôøi ta ñaõ hoâ haøo: ñaây laø luùc giaùo chuû, laõnh tuï toái cao cuûa theá giôùi Kitoâ giaùo phaûi bieán ñi, ñeå cho thôøi ñaïi cuûa Lyù trí baét ñaàu. Nhöng ngoâi vò giaùo chuû trong theá kyû 19 ñaõ maïnh chöa töøng thaáy, vaø Kitoâ giaùo vaøo theá kyû naøy duø khoâng coù söùc maïnh nhö thôøi Trung coå, nhöng khuoân maët ñaùng yeâu nhieàu hôn qua nhöõng coâng taùc xaõ hoäi vó ñaïi vaø laøm neân nhöõng thaønh quaû lôùn lao.

Caâu hoûi laïi ñöôïc ñaët ra: ngaøy nay con ngöôøi ñöôïc khai hoùa vaø nhaø nöôùc ñöôïc theá tuïc hoùa, nhö vaäy ngoâi sao Giaùo hoäi baét ñaàu laën ñi laø ñieàu hôïp lyù. Vaø caâu hoûi laïi ñöôïc traû lôøi: chöa thôøi naøo cho thaáy Giaùo hoäi taïo ñöôïc moät löïc löôïng ñoái khaùng choáng laïi moïi guoàng maùy theá tuïc chính trò vaø kinh teá aùp böùc nhö trong theá kyû 20. Noù cung öùng cho con ngöôøi moät baàu khoâng khí töï do vaø döïng neân moät haøng raøo choáng laïi ñaøn aùp. Caùc vò töû ñaïo ñaõ luoân luoân neâu göông chòu ñöïng nhöõng thöû thaùch ñoù vì tha nhaân. Giaùo hoäi laø moät yeáu toá cuûa töï do, ñieàu naøy thaáy roõ ôû Ñoâng AÂu, Nam Myõ cuõng nhö Trung quoác vaø Phi chaâu (trang 171).

Ñöôïc hoûi laø giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi coù coøn khaû tín khoâng? Ñoái vôùi taùc giaû, ñöùc tin ñaõ chæ ñi vaøo ñöôïc traàn theá qua caùc nhaø truyeàn giaùo, vì ngöôøi ta coù theå hieåu ñöôïc noù vaø thaáy noù roõ raøng. Nhöng nhö Hoàng y Konig ñaõ nhaän ñònh veà Giaùo hoäi hoaøn vuõ: xeùt cho cuøng ñaây laø moät tieán trình keùo daøi haøng theá kyû, daãn ñeán söï phaân ly giöõa Giaùo hoäi vaø theá giôùi. Chính Giaùo hoäi cuõng phaûi bieát töï pheâ bình vaø töï hoûi ñaâu laø phaàn loãi cuûa mình. Beân caïnh ñoù dö luaän nhieàu khi coù caûm töôûng Giaùo hoäi chæ bieát phaûn öùng coá chaáp, nghieâm khaéc vaø vieän vaøo caùc giôùi raên. Chung quanh Giaùo hoäi laø theá giôùi linh ñoäng, nhöng xem ra khoâng coù khaû naêng thay ñoåi, cöù khö khö baûo veä quan ñieåm cuûa mình. Sau ñoù Seewald nhìn laïi caùc côn khuûng hoaûng vaø ñaët ra nghi vaán: phaûi chaêng Giaùo hoäi ñaõ choàng chaát quaù nhieàu haønh trang pheá thaûi, quaù nhieàu nôï naàn, ñeå baây giôø phaûi laõnh haäu quaû.

Taùc giaû vaãn thaønh thaät thuù nhaän: dó nhieân laø coù söï lieân tuïc lòch söû, ta khoâng theå traùnh noù ñöôïc. Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra: ñaâu laø nhöõng gaùnh naëng? Trong ñoù coù caû nhöõng loãi laàm maø ta phaûi thuù nhaän, nhöng cuõng coù caùi môùi toát ñeïp maø moãi theá heä vaø moãi thôøi ñaïi taïo döïng ñöôïc. Vaø Seewald nhìn vaøo nhöõng loãi laàm cuûa Giaùo hoäi vôùi caâu hoûi khoâng uùp môû: Coù khoâng nhöõng noã löïc thanh taåy maïnh meõ ñang taùc ñoäng trong tieán trình suy thoaùi hieän nay cuûa Giaùo hoäi?

Taùc giaû traû lôøi: Toâi xaùc tín nhöõng noã löïc töï thanh taåy ñang hoaït ñoäng. Tình theá hieän nay ñoøi hoûi söï thanh taåy. Taùc giaû cho raèng taát caû nhöõng ñieàu treân ñeàu laø nhöõng vaán naïn. Nhöng chuùng ta seõ laïc ñöôøng neáu chuùng ta cho raèng ñoù laø nhöõng ñeà taøi duy nhaát cho Coâng giaùo hoaøn vuõ. Nhö John Baptist Metz coù laàn vieát: “Theá giôùi Tin Laønh ñaõ giaûi quyeát xong vaán naïn naøy.” Thöïc ra ñôøi soáng Kitoâ höõu tröôùc sau ñoái vôùi Tin Laønh vaãn nan giaûi khoâng keùm chuùng ta.

Coù phaûi taát caû nhöõng gì ‘Ñöùc Thaùnh Cha’ noùi ñöông nhieân laø thaùnh vaø ñuùng khoâng? Vaø caâu traû lôøi: Tín ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø taát caû nhöõng gì giaùo chuû noùi ñeàu khoâng sai laàm... Dó nhieân quan ñieåm Kitoâ giaùo coù moät thaåm quyeàn quyeát ñònh toái haäu. Ñoái vôùi nhöõng keû bò aùp böùc vaø ñoái xöû baát coâng, ñoái vôùi quan ñieåm soáng ñaïo, thì phaùn xeùt vaø coâng lyù quaû laø nguoàn hy voïng thöïc söï, vaø vì theá môùi goïi laø Tin Möøng. Nhö Adorno ñaõ noùi: nghóa laø baát coâng phaûi ñöôïc thanh taåy, coâng lyù phaûi ñöôïc thaéng theá ôû moät nôi naøo ñoù. Taùc giaû cho raèng, nhö theá yù thöùc phaùn xeùt cuõng laø moät yeáu toá xaõ hoäi vaø chính trò. YÙ thöùc raèng toâi khoâng ñöôïc quay maët ñi khoûi theá gian, raèng phaûi goùp phaàn taùi taïo söï laønh traàn theá, raèng treân ñaàu nhöõng tay quyeàn theá coøn coù söï ñe doaï treân cao, nhö vaäy laø lieàu thuoác coâng hieäu cho nhieàu ngöôøi... Trong thaâm taâm moãi ngöôøi phaûi thaáy raèng toâi khoâng theå ñôn thuaàn muoán soáng sao thì soáng, treân toâi coøn coù toøa phaùn xeùt. Vì theá Giaùo hoäi coù theå raên ñe ñöôïc chính nhöõng keû quyeàn löïc, nhöõng keû ñang uoång phí phaù hoaïi ñôøi mình, nhaân danh coâng lyù, nhaân danh ñieàu thieän, vaø nhaân danh bình an vaø haïnh phuùc cuûa chính hoï (trang 194).

Veà yù nghóa “daân Chuùa’ cuõng coù caâu hoûi: “Tieáng daân laø tieáng Chuùa”, ngaøi nghó sao?

- Neáu chuùng ta laø nhöõng nhaø thaàn hoïc vaø giaùo daân thì phaûi xem Phuùc AÂm noùi gì? YÙ nieäm daân Chuùa xuaát phaùt töø Kinh Thaùnh. Daân Chuùa laø daân ñöôïc choïn... Con ngöôøi chæ trôû thaønh daân Chuùa khi naøo giöõ moái giaây töông quan maät thieát vôùi Chuùa, khi quy höôùng veà Chuùa. “Ai daùm baûo mình laø daân Chuùa, coøn ngöôøi khaùc phaûi chaêng khoâng laø daân Chuùa?”

Seewald nhìn vaøo thôøi ñaïi daân chuû vaø hoûi raèng: khoâng theå ñoøi hoûi xaõ hoäi aùp duïng daân chuû vaø phaân quyeàn trong khi chính mình thì laïi gaït nhöõng thöù ñoù ra. Giaùo hoäi coù theå aùp duïng daân chuû ñöôïc khoâng?

- Khi Chuùa röûa chaân cho caùc toâng ñoà... Chuùa muoán noùi raèng: Ta hieåu chöùc linh muïc laø theá... Baûn chaát giaùo quyeàn thöïc ra ñeå phuïc vuï, lo cöû haønh caùc bí tích, ñöa Chuùa vaøo ñôøi. Hoï phaûi laø keû phuïc vuï, saün saøng giuùp ñôõ moïi ngöôøi vaø theo göông Chuùa röûa chaân cho keû khaùc. Ñoù laø hình aûnh thöïc söï cuûa linh muïc. Khi chöùc linh muïc ñöôïc soáng ñuùng, thì noù khoâng theå coù nghóa laø luùc ta naém laáy quyeàn löïc trong tay, nhöng coù nghóa laø khöôùc töø nhöõng döï aùn rieâng tö... vaø daán thaân phuïc vuï.

                                                                                                               

Chöông III

TRÖÔÙC THEÀM THÔØI ÑAÏI MÔÙI:

HAI NGAØN NAÊM LÒCH SÖÛ ÔN CÖÙU ÑOÄ VAØ VAÃN CHÖA ÑÖÔÏC CÖÕU ROÃI?

Seewald cho raèng töø 2000 naêm qua, Giaùo hoäi böôùc theo Ñöùc Kitoâ daán thaân cho hoøa bình, coâng lyù vaø tình yeâu, nhöng vaøo thôøi ñieåm keát thuùc, keát quaû toång keát xem ra ngheøo naøn chöa töøng coù. Louis Begley goïi theá kyû 20: “Moät leã caàu hoàn ma quaùi.” Ñoù laø moät hoûa nguïc gaây neân bôûi toäi aùc gieát ngöôøi, thaûm saùt taäp theå vaø baïo löïc, nghóa laø moät toång hôïp goùi troïn moïi thöù kinh hoaøng. Vaø nhieàu ngöôøi töï hoûi: coù thöïc theá gian ñöôïc cöùu roãi khoâng?

Taùc giaû cho raèng ñaây quaû laø moät chuoãi vaán naïn. Phaûi chaêng Kitoâ giaùo ñaõ mang laïi ôn cöùu ñoä hay thöïc söï voâ hieäu? Phaûi chaêng Kitoâ giaùo ngaøy nay ñaõ maát heát söùc soáng? Ôn cöùu ñoä, moät ôn ñeán töø Thieân Chuùa, khoâng phaûi laø moät thöïc theå coù ñònh löôïng..., bôûi theá khoâng theå cho raèng Kitoâ giaùo khôûi ñaàu nhö moät haït caûi vaø cuoái cuøng phaûi söøng söõng nhö caây ñaïi thuï vaø ai cuõng coù theå thaáy noù phaùt trieån toát töôi töø theá kyû naøy qua theá kyû khaùc. Nhöng noù luoân luoân vaáp ngaõ, vì ôn cöùu ñoä gaén chaët vôùi töï do cuûa con ngöôøi vaø Thieân Chuùa khoâng bao giôø muoán laáy ñi töï do naøy... Ôn cöùu ñoä luoân luoân gaén lieàn vôùi töï do, nhöng noù ñöôïc ñaët vaøo chieác bình deã vôõ laø töï do cuûa con ngöôøi. Ta phaûi nhìn nhaän Kitoâ giaùo luoân luoân toûa ra moät tình nhaân aùi daït daøo. Nhöõng gì Kitoâ giaùo mang vaøo lòch söû thaät ñaùng keå. Goethe töøng thoát leân: nhöõng gì ñaõ xaûy ra quanh toâi laøm toâi phaûi cuùi ñaàu. Ñuùng theá, chæ qua Kitoâ giaùo maø caùc heä thoáng chaêm soùc beänh nhaân, cöu mang ngöôøi yeáu keùm vaø caùc toå chöùc töø thieän ñaõ hình thaønh. Cuõng nhôø Kitoâ giaùo môùi phaùt sinh söï toân troïng con ngöôøi trong moïi hoaøn caûnh.

Seewald tieáp tuïc thaéc maéc: Kitoâ giaùo ngaøy nay ñaõ baønh tröôùng roäng raõi treân khaép theá giôùi nhö chöa töøng thaáy, nhöng ôn cöùu ñoä traàn gian ñaõ khoâng haún ñoàng boä vôùi nhòp ñoä gia taêng veà soá löôïng lôùn lao ñoù.

Taùc giaû thuù nhaän: Ñuùng vaäy, söï lan roäng veà soá löôïng ñaõ khoâng haún daãn tôùi söï caûi thieän theá gian. VÌ KHOÂNG PHAÛI TAÁT CAÛ NHÖÕNG AI MANG TEÂN KITOÂ HÖÕU ÑEÀU THÖÏC SÖÏ LAØ KITOÂ HÖÕU (trang 228). Kitoâ giaùo chæ aûnh höôûng giaùn tieáp treân khuoân maët traàn gian qua con ngöôøi, qua söï töï do cuûa hoï.

Cuoäc hoäi thoaïi xoay quanh tinh thaàn cuûa theá gian vôùi taát caû söï döõ, vaø tinh thaàn cuûa Thieân Chuùa vôùi ôn cöùu ñoä. Söï döõ nhö Metz ñaõ moâ taû veà theá kyû 20: “Moät leã caàu hoàn ma quaùi” hay oâng coøn goïi ñoù laø “Côn khuûng hoaûng Thieân Chuùa” trôû neân traàm troïng khieán con ngöôøi rôi vaøo vöïc thaúm voâ luaân vaø rôi vaøo vöïc thaúm doát naùt, ñöùng beân bôø taän theá. Vieãn töôïng kinh hoaøng cuûa taän theá buoäc con ngöôøi phaûi töï caûnh giaùc, vì taùc giaû cho raèng Thieân Chuùa vaãn coøn ñoù ñeå baûo veä nhöõng ai tìm kieám Ngaøi. Qua Ñöùc Kitoâ, Thieân Chuùa seõ chieán thaéng söï döõ cuûa theá gian, keát cuïc tình yeâu vaãn maïnh hôn haän thuø.

Giaùo chuû Gioan Phaoloâ II ñaõ ñöa ra lôøi tieân tri: “Vaøo cuoái thieân nieân kyû thöù hai (2000) Giaùo hoäi laïi trôû thaønh Giaùo hoäi cuûa caùc vò töû ñaïo.” Vaø chính taùc giaû, tröôùc ñaây khi coøn laø hoàng y cuõng ñaõ tin töôûng raèng neáu chuùng ta khoâng tìm laïi caùi caên tính Kitoâ giaùo (Christian Identification) cuûa mình, chuùng ta seõ khoâng ñöùng vöõng ñöôïc tröôùc nhöõng thöû thaùch cuûa thôøi ñaïi.

Phaûi chaêng “MUOÁI CHO ÑÔØI” chính laø doøng maùu taâm linh muoân thuôû cuûa Taân Öôùc (spiritual blood of New Convenant) vaø taùc giaû goïi ñoù laø “caên tính cuûa Kitoâ giaùo” vaø muoán chia seû vôùi moïi ngöôøi cuûa thôøi ñaïi? Bôûi vì tröôùc söï thay ñoåi chuyeån hoùa aâm thaàm cuûa Giaùo hoäi, taùc giaû ñaõ giaûi thích: Giaùo hoäi maëc laáy nhöõng hình thöùc khaùc..., seõ maëc laáy hình thaùi cuûa Giaùo hoäi thieåu soá, seõ sinh hoaït qua nhöõng nhoùm nhoû vôùi xaùc tín vöõng maïnh, soáng haønh ñoäng theo ñöùc tin. Chính theo cung caùch naøy, noùi theo Kinh Thaùnh, Giaùo hoäi seõ laø “Muoái cho ñôøi.” Trong tình theá naøy, caùi gì cao quyù saâu thaúm nhaát nôi con ngöôøi khoâng theå bò tieâu dieät vaø con ngöôøi caàn ñöôïc naâng ñôõ baèng söùc maïnh sieâu nhieân. Bôûi theá, Giaùo hoäi caàn coù söï uyeån chuyeån ñeå coù theå chaáp nhaän nhöõng tö töôûng môùi vaø nhöõng bieán ñoåi traät töï trong xaõ hoäi. Giaùo hoäi phaûi baûo veä ñöôïc giaù trò coát loõi laøm neân söï soáng vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi. Giaùo hoäi caàn giöõ vöõng ñieåm naøy vaø môû ñöôøng cho con ngöôøi höôùng thöôïng, höôùng veà Thieân Chuùa, vì neàn moùng hoøa bình treân döông theá chæ coù theå ñeán töø choã cao quang ñoù.

Seewald tieáp tuïc ñöa nhöõng vaán naïn ra tröôùc maët taùc giaû: Giaùo chuû ñaõ neâu leân thaùi ñoä baát töông dung nhaân danh toân giaùo vaø ñoàng loõa toäi aùc phaïm ñeán nhaân quyeàn nhö moät thí duï ñieån hình cho tình traïng “vöïc thaúm toäi loãi” cuûa 2000 naêm lòch söû Kitoâ giaùo..., lieäu Giaùo hoäi coù phaûi leân tieáng baèng söï côûi môû khoâng che ñaäy hôn nöõa veà nhöõng loãi laàm ngay trong loøng Giaùo hoäi qua doøng lòch söû?

Taùc giaû xaùc tín: toâi thieát nghó söï thaønh thaät luoân luoân laø moät nhaân ñöùc neàn taûng, bôûi töø ñoù chuùng ta nhaän bieát ñaâu laø Giaùo hoäi vaø ñaâu khoâng phaûi laø Giaùo hoäi... Neáu saùm hoái, xeùt mình, nhaän ra vaø laõnh laáy chính caùi toäi cuûa mình laø moät vieäc laøm troïng ñaïi vaø then choát cuûa moät Kitoâ höõu, bôûi chæ qua ñoù toâi môùi thaønh thöïc vôùi chính toâi vaø trôû neân coâng chính. Vaäy Giaùo hoäi laø moät taùc nhaân taäp theå cuõng khoâng theå neù traùnh vieäc moå xeû, nhìn ra vaø nhaän laõnh loãi laàm mình. Moät “Thaùnh Vònh saùm hoái” quaû thöïc laø caàn thieát ñeå Giaùo hoäi chöùng toû mình thaønh thöïc tröôùc maët Thieân Chuùa vaø tröôùc maët con ngöôøi (trang 234).

Maëc duø ñaõ coù nhöõng tranh chaáp giöõa Giaùo hoäi vaø khoa hoïc, nhöng Seewald thaéc maéc nhö sau: lòch söû seõ xoay chuyeån ra sao neáu khoâng coù Giaùo hoäi? Caâu hoûi naøy khoâng ai traû lôøi ñöôïc. Trong khi ñoù khoù coù theå khoâng nhaän ra ñöùc tin Kitoâ giaùo ñaõ giaûi thoaùt vaø laøm cho theá giôùi trôû neân vaên minh qua vieäc phaùt trieån nhaân quyeàn, ngheä thuaät, giaùo duïc, thuaàn phong myõ tuïc. Khoâng theå hình dung ñöôïc AÂu chaâu seõ ra sao neáu khoâng coù nhöõng tieán boä naøy. Vaø chính ngaøi ñaõ löu yù raèng söï toàn taïi cuûa nhöõng neàn daân chuû coù phaàn lieân quan ñeán söï toàn taïi nhöõng giaù trò Kitoâ giaùo.

Taùc giaû cuõng ñoàng yù raèng theå cheá chính trò ñaõ ruùt ra töø yù nieäm luaät phaùp veà quyeàn töï do vaø bình ñaúng aùp duïng cho moïi coâng daân. Hieån nhieân hai neàn daân chuû tieân phong ôû Hoa Kyø vaø Anh quoác ñeàu ñöôïc xaây döïng neân töø neàn taûng cuûa Kitoâ giaùo vaø noù chæ coù theå vaän haønh treân caên baûn ñoàng thuaän veà nhöõng giaù trò. Khoâng coù söï ñoàng thuaän veà giaù trò naøy, neàn daân chuû seõ tan raõ vaø suïp ñoå. Nhö vaäy treân bình dieän lòch söû... Kitoâ giaùo ñaõ kieán taïo ñöôïc moät neàn nhaân baûn môùi. Döôùi caùi nhìn thuaàn tuyù lòch söû, ta coù theå khaúng ñònh: neáu khoâng coù neàn taûng toân giaùo linh thieâng, neáu vöùt boû Kitoâ giaùo ra khoûi theá giôùi naøy... thì khoâng theå coù daân chuû.

Taùc giaû nhìn vaøo caùc phong traøo Ñöùc quoác xaõ vaø Coäng saûn vôùi cheá ñoä ñoäc taøi voâ cuøng taøn baïo vaø voâ thaàn trong theá kyû 20 ñaõ chöùng minh cho thaáy söï suïp ñoå cuûa Giaùo hoäi, söï phaù saûn vaø vaéng boùng ñöùc tin..., quaû thöïc ñaõ keùo theo theá giôùi xuoáng vöïc thaúm. Khi con ngöôøi boãng döng bò loät heát söùc maïnh luaân lyù nhö trong giaùo lyù Kitoâ giaùo, con ngöôøi seõ chao ñaûo nhö con taøu va vaøo baêng sôn.

Ñaây laø thôøi ñieåm khai sinh moät coäng ñoàng theá giôùi môùi, khaùc haún vôùi theá giôùi tröôùc ñaây, moät theá giôùi vôùi nhöõng bieán ñoåi taän goác reã. Taùc giaû nhaän ra con ngöôøi keøn cöïa nhau caøng ngaøy caøng maïnh, trong luùc nhu caàu keát hôïp laïi caøng caàn thieát hôn. Con ngöôøi khoâng theå tieân ñoaùn ñöôïc tröôùc moïi bieán ñoåi, neân caàn baûo veä giaù trò neàn taûng cuûa nhaân tính.

Con ngöôøi ñang lo laéng veà tình traïng oâ nhieãm moâi sinh, nhöng taùc giaû cho raèng khoâng ai chuù taâm tôùi söï OÂ NHIEÃM TAÂM HOÀN cuûa mình vì thieáu yù thöùc töï do, nghóa laø töï do phaù hoûng noäi taâm. Ñeå coù söï soáng töø noäi taâm, caàn phaûi giöõ cho trong saïch taâm hoàn, moâi sinh taâm hoàn. Neáu khoâng hieåu ñöôïc yeáu toá moâi sinh caên baûn, taát caû caùc vaán ñeà khaùc seõ xaáu xa toài teä maõi.

Seewald lo laéng raèng vôùi nhöõng hieåu bieát cô baûn laõnh hoäi töø tinh thaàn Kitoâ giaùo, coù theå coù nhöõng caâu traû lôøi thích ñaùng cho nhöõng bieán ñoåi vaø thaùch thöùc môùi khoâng? Taùc giaû giaûi thích: con ngöôøi laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa vaø nhaän ra nhöõng traät töï neàn taûng trong 10 ñieàu raên, toâi seõ coù nhöõng höôùng daãn caên baûn vaø con ngöôøi coù theå cuï theå hoùa trong töøng laõnh vöïc khaùc nhau.

MUØA XUAÂN TINH THAÀN CHO CON NGÖÔØI VAØO THIEÂN NIEÂN KYÛ THÖÙ BA

Seewald chöùng kieán vaøo cuoái thieân kyû naøy chuùng ta chöùng kieán söï suïp ñoå cuûa nhieàu hoïc thuyeát xaõ hoäi ñaõ coù moät thôøi höùa heïn, chuû nghóa Marx, Freud. Khoa hoïc xaõ hoäi tìm luaân lyù ngoaøi toân giaùo.

Nhö taùc giaû ñaõ ñöa ra nhaän xeùt raèng nhöõng hoïc thuyeát ñoù khoâng naém baét ñöôïc thöïc taïi, vì noù khoâng giaûi thích ñöôïc uyeân nguyeân cuûa con ngöôøi... vaø caùc yù thöùc heä phaûi töï pheâ bình qua caùc kinh nghieäm lòch söû, töø ñoù hy voïng ngöôøi ta coù caùi nhìn môùi veà baûn chaát Kitoâ giaùo ñeå thaáy caùi phong phuù tieàm aån trong ñoù. Trong caùc quoác gia Coäng saûn, tình traïng tuoät doác theâ thaûm kinh teá, chính trò... con ngöôøi meät moûi, chaùn chöôøng, hôøi hôït vaø buoâng xuoâi... Thaát voïng coù theå keùo theo nhöõng suïp ñoå khaùc, nhöng cuõng môû ñöôøng cho con ngöôøi caûm nhaän söùc maïnh cuûa Thieân Chuùa ñeå laøm cuoäc taùi sinh.

Seewald nhìn thaáy boä maët cuûa theá giôùi thuaàn khoa hoïc, vaät chaát, duy lyù, töøng in daáu ñaäm neùt leân theá kyû qua ñang töø töø taøn uùa vaø bò ñaøo thaûi, lieäu con ngöôøi cuûa thieân nieân kyû thöù ba coù phaûi ñem laïi thaàn thoaïi vaøo ñôøi soáng khoâng? Taát caû vaãn coøn laø tieàm aån cuûa theá giôùi beân kia?

Taùc giaû cho raèng con ngöôøi phaûi quy phuïc chaân lyù, neáu muoán ñaït ñöôïc nhöõng naêng löïc môùi. Neáu khoâng laïi rôi vaøo nhöõng moäng mò ñeå roài khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà troïng ñaïi, khoâng theå daãn con ngöôøi vaøo con ñöôøng ñöùng ñaén saâu xa ñöôïc. Duø sao, con ngöôøi cuõng coøn nhöõng khaùt voïng toân giaùo, vaãn coøn tìm kieám söùc maïnh taâm linh cuûa toân giaùo, vaãn coøn yù thöùc saâu thaúm veå toân giaùo vaø cuoäc ñôøi cuûa taát caû chuùng ta vaãn con thieáu moät caùi gì ñoù. Ñaây laø nhöõng ñieåm tích cöïc, nhöng con ngöôøi phaûi bôùt ñi caùi tính töï cao töï ñaïi, phaûi khieâm cung chaáp nhaän chaân yù.

Vaø cuoäc hoäi thoaïi vaãn xoay quanh nhöõng vaán ñeà coát tuyû cuûa söï soáng, söï cheát vaø söï phuïc sinh ñeå con ngöôøi coù theå töø töø böôùc vaøo moät THÔØI ÑAÏI TAÂN SAÙNG (the age of new enlightenment), moät kyû nguyeân cuûa AÙNH SAÙNG TAÂM LINH (spiritual enlightement), baèng caùch ñöa aùnh saùng ñöùc tin vaøo tö duy vaø ñöa vaøo cuoäc soáng. Nhö theá taâm thöùc con ngöôøi coù theå laáp ñi khoaûng troáng meânh moâng vaø hoá ngaên caùch giöõa ngöôøi vaø ngöôøi seõ ñöôïc laáp laïi ñeå nhaân loaïi gaëp gôõ laïi nhau. Ñaây coù theå laø moät vieãn kieán veà thöïc taïi cuûa ÑAÏI THEÅ, moät ñaïi theå khoâng theå khoâng caàn tôùi Thieân Chuùa, hay ñaáng TAÏO HOÙA.

Taùc giaû nghó raèng ngöôøi coù ñöùc tin luoân luoân hy voïng nhö theá. Hoï hy voïng sau thôøi kyø ñen toái, con ngöôøi ñaõ ñaùnh maát ñaïi theå, vì theá seõ coù cuoäc tìm kieám laïi caùi ñaïi theå ñoù. Ñaây laø then choát cuûa nhöõng cuoäc tìm kieám, tìm kieám moät thöù aùnh saùng môùi. Taùc giaû cho raèng nhöõng ñoäng löïc daãn ñeán söï chia reõ tinh thaàn giöõa con ngöôøi coøn quaù lôùn.

Seewald nhôù laïi baøi baøi dieãn vaên vaøo naêm 1995 cuûa Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ noùi veà traät töï môùi cuûa theá giôùi vaø nieàm hy voïng cho theá kyû 21: “Chuùng ta seõ thaáy raèng nöôùc maét cuûa theá kyû naøy ñaõ doïn ñöôøng cho moät muøa xuaân môùi cuûa tinh thaàn nhaân loaïi,” ngaøi hieåu theá naøo veà muøa xuaân môùi naøy?

Taùc giaû cuûa ‘Muoái cho ñôøi’ cuõng tin raèng: sau thieân nieân kyû cuûa phaân ly, chuùng ta seõ böôùc vaøo thieân nieân kyû cuûa söï hieäp nhaát vaø Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ ñöùng trong traøo löu trieát lyù lòch söû ñoù... Tinh thaàn Vaticanoâ II laø tinh thaàn ÑAÏI KEÁT. Phaûi tìm laïi söï hôïp nhaát toân giaùo, hôïp nhaát Kitoâ giaùo, ñeå thöïc söï baét ñaàu moät thôøi kyø toát ñeïp hôn. Caàn coù vieãn kieán ñeå taïo caûm höùng... nhôø vieãn kieán naøy Giaùo chuû Gioan Phaoloâ II ñaõ leân ñöôøng vôùi moät nhieät tình khoâng meät moûi.

NHÖÕNG ÑIEÅM PHAÙT TRIEÅN GIAÙO HOÄI

GIAÙO HOÄI - NHAØ NÖÔÙC - XAÕ HOÄI

Baûn chaát toân giaùo laø phaûi taùch khoûi nhaø nöôùc vaø nhaø nöôùc khoâng coù quyeàn cöôõng eùp ñöùc tin. Ñöùc tin ñeán töø xaùc tín ñaït ñöôïc moät caùch töï do, vì theá taùc giaû cho raèng moïi neàn vaên hoùa coå ñeàu quan nieäm nhaø nöôùc mang baûn chaát thaàn thaùnh vaø laø giaùm hoä ñích thöïc cuûa theá giôùi thaàn linh... Kitoâ giaùo loät maát tính chaát thaàn thaùnh cuûa nhaø nöôùc vaø laøm ñaûo loän nhöõng cô caáu neàn taûng cuûa ñeá quoác Roma vaø caû traät töï cuûa theá giôùi hoài ñoù.

Seewald nhôù laïi kinh nghieäm truyeàn thoáng choáng laïi theá quyeàn cuûa caùc giaùo trieàu xöa. Ngaøy nay döôùi söï thoáng trò cuûa môùi cuûa höôûng thuï, Giaùo hoäi neân laøm gì? Taùc giaû cho raèng Giaùo hoäi mang söù meänh ngoân söù phaûn khaùng vaø phaûi coù can ñaûm ñoùng ñuùng vai troø ñoù. Chính caùi can ñaûm noùi leân söï thaät laø söùc maïnh cuûa Giaùo hoäi vaø Giaùo hoäi coù theå trôû thaønh bieåu töôïng.

Tröôùc söï lôùn maïnh toaøn caàu cuûa Hoài giaùo coù yù nghóa gì vôùi Kitoâ giaùo? Theo nhaän ñònh cuûa taùc giaû thì nhôø vaøo söùc maïnh taøi chaùnh, caùc trung taâm vaên hoùa vaø nguyeän ñöôøng Hoài giaùo ñaõ döïng leân khaép nôi. Trong boái caûnh vaên hoùa theá kyû 19 vaø tieàn baùn theá kyû 20, nhöõng quoác gia Kitoâ giaùo taïi Taây phöông ñaõ tieán boä vöôït böïc veà kyõ ngheä, vaên hoùa, chính trò, kinh teá vaø quaân söï. Nhöng sau ñoù buøng noå cuoäc khuûng hoaûng luaân lyù quaù lôùn lao laøm cho Taây phöông maát höôùng, trong luùc kinh teá laïi troåi daäy töø caùc quoác gia AÛ Raäp. Caùc quoác gia Taây phöông khoâng coøn thoâng ñieäp cuûa luaân lyù truyeàn ñi nöõa, hoï chæ coáng hieán theá giôùi nhöõng hieåu bieát chuyeân moân. Kitoâ giaùo ñaõ thoaùi traøo, khoâng coøn toàn taïi nhö moät toân giaùo nöõa. Kitoâ höõu khoâng coøn luaân lyù vaø ñöùc tin nöõa... nhöng Giaùo hoäi vaãn ñöùng vöõng.

TÖÔNG LAI GIAÙO HOÄI

Nhöõng tra vaán tieáp tuïc ñöôïc ñaåy tôùi: con ngöôøi coøn coù theå chôø ñôïi gì veà nhöõng höôùng daãn vaø môû ñöôøng cuûa Giaùo hoäi cho töông lai khoâng?

Taùc giaû cho raèng hôïp nhaát Kitoâ giaùo vaø ñoái thoaïi lieân toân laø öu tö hôn caû, ngoaøi ra coøn nhieàu vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi, chính trò vaø rao giaûng TIN MÖØNG. Taùc giaû cho raèng hôïp nhaát caùc neàn vaên hoùa laø moät bieán coá quan troïng... Trong cuoäc hoäi nghò caùc giaùm muïc AÙ chaâu, vaán ñeà ñöôïc thaûo luaän laø laøm sao Kitoâ giaùo coù theå ñi vaøo boái caûnh caùc toân giaùo AÙ chaâu, laøm sao ñeå hoøa hôïp noái keát söùc maïnh lôùn lao cuûa caùc toân giaùo AÙ chaâu vôùi söùc maïnh cuûa Kitoâ giaùo cho nhöõng noã löïc ñaët ra ôû cuoái thieân nieân kyû naøy.

Caâu hoûi keá tieáp: trong Giaùo hoäi seõ naåy sinh nhöõng hình thöùc soáng ñaïo môùi khoâng?

Taùc giaû ñöa ra nhaän xeùt: moãi böôùc ngoaët vaên hoùa lôùn ñeàu ñem laïi nhöõng hình thöùc môùi trong ñôøi soáng Giaùo hoäi, coù theå Coâng ñoàng Vaticanoâ II cuõng laø moät cuoäc caùch maïng vaên hoùa.

Seewald nhìn veà AÙ chaâu vaø neâu leân thaéc maéc: Taïi sao Thieân Chuùa chæ nhaäp theå trong con ngöôøi Ñöùc Kitoâ maø khoâng döôùi caùc vò thaàn ôû AÙ chaâu. Vaø caâu traû lôøi: Ñöùc tin Kitoâ giaùo loàng vaøo ñöùc tin Do Thaùi giaùo, cuøng tin moät Thieân Chuùa ñoäc nhaát taïo döïng vuõ truï, Ñaáng cuøng con ngöôøi laøm neân lòch söû naøy vaø taùc ñoäng trong lòch söû naøy moät caùch vónh vieãn cho con ngöôøi. Theo taùc giaû, con ngöôøi chæ coù moät Thieân Chuùa ñoäc nhaát cho moïi ngöôøi. Tuy nhieân, nhö AÁn ñoä giaùo vôùi Kitoâ giaùo coù hai caùch hieåu khaùc nhau veà chaân lyù, Thieân Chuùa, vuõ truï vaø con ngöôøi. Kitoâ höõu coù theå, qua nhöõng hình aûnh cuûa caùc toân giaùo lôùn, nhaän ra nhöõng böôùc doø daãm veà Thieân Chuùa vaø Kitoâ höõu nhìn ra baøn tay bí maät cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng vaän duïng caùc toân giaùo khaùc ñeå taùc ñoäng leân con ngöôøi vaø daãn con ngöôøi vaøo chính loä (trang 270). Nhöng Ñaáng Taïo Hoaù vaãn luoân luoân laø Vò Chuùa ñoù khoâng thay ñoåi, Chuùa cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ.

Seewald cho raèng coù thaønh phaàn naøo ñoù toá caùo Giaùo hoäi phaûn daân chuû, choáng laïi töï do tö töôûng vaø töï do toân giaùo, cuõng nhö hoaøi nghi söï thaät veà Kinh Thaùnh vaø ñoøi hoûi Giaùo hoäi phaûi töï giaûi taùn ñeå nhöôøng cho moät neàn ñaïo giaùo vaøo thôøi haäu Kitoâ giaùo.

Taùc giaû nhaän thaáy nhöõng cheá ñoä ñoäc taøi cuûa theá kyû ñaõ nhieàu laàn khai töû ñöùc tin Kitoâ giaùo, nhöng khi caùc cheá ñoä naøy suïp ñoå thì Kitoâ giaùo laïi soáng laïi. Do ñoù Kitoâ giaùo coù töông lai toát ñeïp hôn nhöõng yù thöùc heä muoán deïp boû toân giaùo.

Seewald nhìn thaáy nhöõng luoàng gioù môùi thoåi töø caùc quoác gia thöù ba vaø cho raèng khuoân maët Giaùo hoäi töông lai seõ coù voùc daùng Phi chaâu, Myõ chaâu hay AÙ chaâu hôn khoâng? Taùc giaû cuõng ñoàng yù nhö theá vaø cho raèng qua côn khuûng hoaûng vaên hoùa AÂu Myõ, yù thöùc vaø nieàm töï haøo veà caùc neàn vaên hoùa ñaëc thuø treân theá giôùi raát maïnh, nhaát laø taïi Phi chaâu, Myõ chaâu vaø AÙ chaâu. Bôûi theá coù theå khaúng ñònh laø boä maët töông lai cuûa Giaùo hoäi seõ soáng ñoäng döôùi nhieàu hình thöùc vaên hoùa, vì nhôø vaøo nhöõng ñoùng goùp cuûa nhieàu ñaïi luïc khaùc.

Seewald cho raèng theá kyû 21 seõ nhen nhuùm moät quan nieäm môùi veà toân giaùo vôùi noäi dung vaø hình thöùc cuûa nhöõng neàn vaên hoùa lôùn, nhöõng yeáu toá töø Phaät giaùo, tuïc thôø cuùng toå tieân cuûa caùc saéc toäc soáng theo ñaïo trôøi ñaát thieân nhieân, chuyeän naøy seõ ra sao?

Cuoäc ñoái thoaïi lieân toân ñang dieãn tieán, taùc giaû cuõng tin töôûng: toâi tin moãi chuùng ta ñaây ñeàu xaùc tín raèng coù nhöõng ñieàu chuùng ta coù theå hoïc ñöôïc, thí duï töø thaàn bí AÙ chaâu vaø nhöõng truyeàn thoáng thaàn bí lôùn môû ra nhöõng khaû naêng gaëp gôõ coøn roõ hôn nhö chuùng ta thaáy trong thaàn hoïc tích cöïc. Quan troïng ôû choã, moät maët noù giuùp ta nhìn ra nhöõng yeáu toá chung trong caùc neàn thaàn hoïc huyeàn bí vaø khoâng neân boû qua nhöõng ñieåm dò bieät giöõa huyeàn bí Phaät giaùo vaø thaàn hoïc Kitoâ giaùo. Maët khaùc, töø noäi dung huyeàn thoaïi vaø trieát lyù toân giaùo AÙ chaâu, ngöôøi ta nhaän ra nhöõng yeáu toá hoaøn toaøn môùi meû coù theå tuoân vaøo tö töôûng thaàn hoïc. Chuùng seõ môû ra cho ta nhöõng khaû naêng tieàm aån vaø nhöõng cô may môùi cho nhöõng suy tö thaàn hoïc vaø caùch thöùc soáng ñaïo (275).

Nhìn laïi lòch söû, Seewald thaáy gaàn 1500 naêm Taây phöông ñaõ coù moät moâi tröôøng ñeå loan truyeàn ñöùc tin vaø giaùo duïc Kitoâ giaùo. Taïi sao ngaøy nay laïi vaéng boùng? Nhöõng giaù trò cuûa Giaùo hoäi vaø caùc quan ñieåm xaõ hoäi ngaøy nay xa lìa nhau. Laøm theá naøo ñeå thöïc hieän caùc döï aùn veà cuoäc soáng vaø ôn cöùu ñoä cuûa Giaùo hoäi töông lai? Taùc giaû nhaán maïnh raèng Kitoâ höõu khoâng bao giôø ñöùng moät mình rieâng reõ. Laø Kitoâ höõu laø ñoàng haønh vôùi ngöôøi khaùc. Trong hoaøn caûnh ñoù, caùc giaùo xöù phaûi tìm caùch naâng ñôõ nhau vaø soáng vôùi ñöùc tin vöõng maïnh hôn. Ngöôøi ta phaûi hoïc hoûi ñeán vôùi nhau ñeå boå tuùc cho nhau.

SAÏCH - SAÏCH - SAÏCH

CUOÄC CAÙCH MAÏNG TAÂM LINH

Seewald ñaåy tôùi ngöôøi ñoái dieän vôùi caâu hoûi thaúng thaén khi oâng cho raèng Giaùo hoäi quan lieâu, sôï seät, tính toaùn kieåu con ngöôøi theá tuïc. Taïi sao khoâng choáng laïi vieäc ñeà cao lyù trí vaø xieån döông traàm tö quaùn töôûng ñeå chieâm nghieäm nhöõng thöïc taïi saâu thaúm, ñeå quay veà caùc giaù trò taâm linh ñaõ boû queân quaù laâu? Hoàng y Veuillot ôû Paris coù laàn noùi: “Taát caû phaûi tinh tuyeàn, saïch, saïch, saïch. Caùi ta caàn laø cuoäc caùch maïng taâm linh thöïc söï.”

Vò chuû chieân xaùc nhaän laø chuùng ta quaù quan lieâu. Toâi khoâng ñoøi hoûi Kitoâ höõu phaûi thaønh moät nhaø thaàn bí trong töông lai. Chuùng ta vaãn luoân luoân yeáu ñuoái, neân Kitoâ giaùo bò cheát ngoäp, neáu chuùng ta khoâng bieát laéng ñoïng taâm tö ñeå cho ñöùc tin ñi saâu vaøo caùi saâu thaúm cuûa cuoäc soáng cuûa moãi chuùng ta, naâng ñôõ vaø soi saùng ta. Haønh ñoäng vaø giaûi quyeát thuaàn lyù chöa ñuû, phaûi tìm veà caùi gì ñôn giaûn nhaát, veà vôùi noäi taâm vaø veà vôùi con ñöôøng daãn tôùi thöïc söï nhieäm maàu vöôït ra beân ngoaøi vaø beân treân lyù trí thöôøng nghieäm (rational empiricism) (trang 279).

Seewald cho raèng quy höôùng taâm linh phaûi chaêng cuõng coù nghóa laø tìm laïi ñöùc tin ñôn sô phuø hôïp vôùi nhöõng yeáu toá neàn taûng cuûa Kitoâ giaùo? Taùc giaû nhìn nhaän Kinh Thaùnh ñöôïc vieát cho moãi ngöôøi, laø quaø taëng cho nhöõng taâm hoàn moäc maïc. Nhöng thaàn hoïc vôùi nhöõng kieán thöùc saâu roäng seõ khoâng phaûi vì theá trôû neân voâ boå. Khoâng nhöõng theá, thaàn hoïc raát caàn thieát cho nhöõng ñoái thoaïi vaên hoùa theá giôùi. Tuy nhieân, thaàn hoïc khoâng ñöôïc pheùp laøm môø khía caïnh heát söùc ñôn giaûn cuûa ñöùc tin, moät ñöùc tin ñaët ta tröôùc maët Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ giaùng sinh laøm ngöôøi neân ôû gaàn beân toâi.

Seewald nhôù laïi coù laàn vò chuû chieân ñoøi hoûi tình theá vaø hoaøn caûnh hieän nay caàn nhöõng taân thaùnh nhaân, bieát nöông töïa vaøo chính söùc maïnh tieàm aån cuûa ñöùc tin maø khaùm phaù kho taøng ñöùc tin. Taùc giaû nhaán maïnh raèng ñieàu ta caàn thöïc söï laø caùc Kitoâ höõu “tænh thöùc trong ñaùy hoàn saâu thaúm,” soáng vôùi Kitoâ giaùo nhö nguoàn haïnh phuùc vaø hy voïng, qua ñoù hoï trôû thaønh ngoïn löûa cuûa tình yeâu vaø vì theá ta goïi hoï laø thaùnh nhaân thôøi ñaïi.

Tröôùc tình traïng thieáu huït traàm troïng veà khaû naêng nhaän thöùc vaø khaû naêng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi ñaïi, con ngöôøi ñang caàn nhöõng coá vaán ñaùng tin caäy. Taùc giaû tin töôûng raèng Giaùo hoäi coù theå cung caáp nhöõng giaûi ñaùp cho theá giôùi, khi theá giôùi maát ñònh höôùng. Hình aûnh muoái cho ñôøi, aùnh saùng cho theá gian töø Kinh Thaùnh laø aùm chæ vai troø cuûa Giaùo hoäi... Giaùo hoäi phaûi thoaùt ra ngoaøi tính chaát phaøm tuïc cuûa traàn theá ñeå ñi vaøo aùnh saùng nhieäm maàu cuûa Thieân Chuùa vaø giöõ cho loái thoaùt naøy phoùng khoaùng, roäng môû ñeå gioù maùt tuoân vaøo theá gian.

Ñöôïc hoûi Giaùo hoäi coù neân taêng cöôøng tieáng noùi choáng laïi quyeàn löïc vaø choáng laïi caùc cheá ñoä ñoäc taøi hieän nay? Taùc giaû cho raèng Giaùo hoäi caàn toû ra can tröôøng trong vai troø ñoái laäp ngoân söù, töùc giaùo quyeàn ôû moïi caáp ñeàu phaûi coù can ñaûm phaûn khaùng, ñoàng thôøi caùc Kitoâ höõu phaûi cuøng nhau hieåu raèng chính hoï laø löïc löôïng phaûn khaùng trong nhieàu tröôøng hôïp.

LÒCH SÖÛ THAÄT CUÛA THEÁ GIÔÙI

Seewald nhaéc laïi: Toâng Thö “Ngaøn Naêm Thöù Ba Ñang Ñeán” göûi caùc giaùm muïc, linh muïc vaø tín höõu veà söï chuaån bò caùc ñeà taøi cho naêm 2000 nhö “Söï chín muøi cuûa thôøi gian”, nghóa laø thôøi sau choùt. Khôûi ñaàu töø söï giaùng theá cuûa Chuùa Kitoâ, thôøi gian cuûa Giaùo hoäi seõ keùo daøi ñeán khi Chuùa trôû laïi laàn thöù hai. Caùc Giaùo phuï chia lòch söû thaønh saùu giai ñoaïn vaø lòch söû nhaân loaïi giôø ñaây ñaõ böôùc vaøo giai ñoaïn thöù saùu, töùc giai ñoaïn toái haäu. Moãi gian ñoaïn laø 1000 naêm vaø lòch söû ñi vaøo giai ñoaïn quyeát ñònh vaø keát thuùc vôùi söï xuaát hieän cuûa Ñöùc Kitoâ. Giai ñoaïn keát cuoäc naøy khoâng chæ coù söï huyû dieät, nhöng coøn laø söï hoaøn taát vieân maõn, ñem ñeán cho lòch söû troïn veïn yù nghóa cöùu chuoäc cuûa Thieân Chuùa.

Giaùo hoäi goïi naêm 2000 laø naêm “Hoàng aân cuûa Thieân Chuùa,” ta seõ laõnh nhaän ñaëc aân chaêng? Naêm Toaøn xaù phaûi ñöôïc duøng ñeå taïo coâng baèng xaõ hoäi, phaûi laø naêm tha toäi vaø hình phaït cho taát caû nhöõng loãi laàm... Giaùo hoäi khoâng theå böôùc qua “ngöôõng cöûa ngaøn naêm môùi” maø khoâng keâu goïi con caùi thanh taåy, qua saùm hoái?

Vò chuû chieân cho raèng chöông trình naøy laø moät noã löïc duy nhaát ñeå ta trôû laïi vôùi tieàm thöùc thaâm saâu, ñeå thaáu hieåu vaø dieän kieán ñöôïc chaân lyù tieàm aån trong ñoù. Cöù 49 naêm, töùc 7x7 naêm thì laïi baét ñaàu chu kyø cuûa lòch söû.

Ñeå keát luaän cuoäc hoäi thoaïi kyø thuù vaø ñaày yù nghóa giöõa ngöôøi hoûi laø Peter Seewald vaø Hoàng y Ratzinger, ngöôøi traû lôøi, ñaây laø caâu hoûi choùt, thöïc chaát cuûa lòch söû theá giôùi laø gì? Chuùa thöïc söï muoán gì nôi con ngöôøi? Coù laàn ngaøi phaùt bieåu: “Ñaëc-ñieåm cuûa lòch-söû laø söï giaèng-co giöõa tình yeâu vaø vôùi nhöõng con ngöôøi ñaõ ñaùnh maát tình yeâu thöông, hay ñoù laø söï giaèng co giöõa tình yeâu thöông vaø nhöõng keû ñaõ caèn-coãi taâm-hoàn... Khi tình yeâu thöông bò huyû dieät hay vaéng boùng trong cuoäc soáng, thì cuoäc soáng chæ coøn laø söï chaùn chöôøng cheát ngöôøi. Neáu nhöõng keû ñaõ naém vaän meänh cuûa lòch söû laïi laø nhöõng con ngöôøi maø taâm hoàn hoï ñaõ trôû neân caèn coãi, khi chuùng chieán thaéng, con ngöôøi vaø caû theá giôùi seõ bò huyû-dieät” (trang 294).

Taùc giaû giaûi thích lòch söû theo quan ñieåm cuûa Thaùnh An Tònh - ñoù laø lòch söû ñöôïc trình baày nhö moät cuoäc tranh chaáp giöõa hai quoác gia, giöõa hai coäng ñoàng coâng daân. Goethe nhìn lòch söû vôùi caùi nhìn toång quaùt giöõa ngöôøi coù ñöùc tin vaø khoâng coù ñöùc tin, hay lòch söû laø cuoäc chieán giöõa hai loaïi tình yeâu: yeâu Chuùa ñeå hy sinh chính mình vaø yeâu mình ñeå choái boû Thieân Chuùa. Lòch söû nhö moät bi kòch veà cuoäc chieán giöõa hai thöù tình yeâu ñoù.

Vaäy Chuùa muoán gì nôi chuùng ta? Taùc giaû giaûi thích: Chuùa muoán chuùng ta trôû thaønh nhöõng con ngöôøi bieát yeâu thöông, vaø chæ nhö vaäy môùi trôû neân gioáng Thieân Chuùa. Nhö Thaùnh Gioan ñaõ noùi: “Thieân Chuùa laø tình yeâu.” Chuùa muoán con caùi gioáng Thieân Chuùa trong yeâu thöông töï do, gaén boù vôùi Ngaøi vaø nhö theá coù theå toûa ra aùnh saùng - ñaây laø thöù aùnh saùng cuûa Thieân Chuùa, qua Chuùa Thaùnh Linh, böøng saùng daäy trong taâm con ngöôøi, luùc ñoù con ngöôøi seõ trôû thaønh muoái cho ñôøi.

Phaûi chaêng “Muoái cho ñôøi” cuûa ñöông kim Giaùo chuû Bieån Ñöùc XVI muoán taát caû nhöõng con ngöôøi thôøi ñaïi töï giaûi phoùng chính mình, neáu hoï khoâng heøn nhaùt chaïy troán söï thaät, bôûi vì Nhö Ñöùc Kitoâ ñaõ noùi: “Söï thaät seõ giaûi phoùng anh em”?

Nguyễn Anh Tuấn

                                                                        HEÁT